چکیده:
اخیراً روشهای مختلف تجمیع شاخصها به طور گستردهای در ساخت شاخص ترکیبی توسعه منطقهای مورد استفاده قرار گرفتهاند. مشکلی که پژوهشگران با آن مواجه بودهاند تعیین کاربرد مناسبتترین روشها بوده است. بنابراین هدف تحقیق حاضر مقایسه روشهای تجمیع ساخت شاخص ترکیبی توسعه منطقهای است. معیارهای زیادی برای مقایسه روشهای تجمیع شاخصها در ساخت شاخص ترکیبی وجود دارد. در این تحقیق، بر مبنای معیار از دست رفتن اطلاعات شاخص اسپیرمن شانون و ضریب همبستگی اسپیرمن و ضریب تغییرات برای مقایسه روشهای بدیل تجمیع در ساخت شاخص ترکیبی مورد استفاده قرار گرفت. با استفاده از معیارها گفته شده، پنج روش مرسوم در ساخت شاخص ترکیبی (میانگین وزنی ساده، تاپسیس، مولفه اصلی اصلاح شده، تاکسونومی و انحراف از مقدار بهینه اصلاح شده) از طریق یک مطالعه تجربی بر مبنای اطلاعات 17 شاخص توسعه اقتصادی در 31 استان ایران ارزیابی و مقایسه شدند. نتایج نشان داد که روشهای مختلف تجمیع شاخصها شاخصهای ترکیبی مختلفی و همچنین رتبهبندی متفاوتی را ایجاد میکنند. با وجود این استانهای تهران، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی در بیشتر روشها عملکرد بهتری در توسعه اقتصادی داشتند. به علاوه استانهای خراسان جنوبی و شمالی، سیستان و بلوچستان، لرستان، اردبیل و چهار محال بختیاری نیز در بیشتر روشها در رتبههای پایین قرار گرفتند. نتایج محاسبه شاخص اسپیرمن-شانون نشان داد که روش تاپسیس کمترین مقدار و روشهای تاکسونومی و انحراف از مقدار بهینه اصلاحی بیشتری مقدار این شاخص را دارا هستند. این موضوع بیانگر این است که روش تاپسیس با توجه به معیار از رفتن اطلاعات مناسبترین روش است. بر عکس دو روش تاکسونومی و انحراف از مقدار بهینه اصلاحی به علت اینکه نتایج آنها منجر به از رفتن اطلاعات زیادی میشود، انتخابهای خوبی نیستند. همچنین نتایج نشان داد که به استثنای روش تاپسیس، سایر روشها همبستگی بالایی با همدیگر دارند که این موضوع بیانگر این است که روشهای مختلف مکمل همدیگر هستند.
خلاصه ماشینی:
با استفاده از معیارها گفته شده، پنج روش مرسوم در ساخت شاخص ترکیبی (میانگین وزنی ساده، تاپسیس، مولفه اصلی اصلاح شده، تاکسونومی و انحراف از مقدار بهینه اصلاح شده) از طریق یک مطالعه تجربی بر مبنای اطلاعات 17 شاخص توسعه اقتصادی در 31 استان ایران ارزیابی و مقایسه شدند.
بنابراین تحقیق حاضر با تمرکز بر موضوع جلوگیری از کاهش و گمشدن اطلاعات در فرآیند ساخت شاخص ترکیبی Composite indicators (CIs) Aggregation Methods با استفاده از اطلاعات موجود مهمترین روشهای تصمیمگیری چند معیاری (میانگین ساده وزنی، تاپسیس، روش اصلاح شده تحلیل مولفههای اصلی، تاکسونومی و روش اصلاح شده انحراف از مقدار بهینه) را برای ارزیابی سطح توسعه منطقهای استانهای ایران به کار میگیرد.
همچنین برای مقایسه این روشها معیار اسپیرمن-شانون 1 را که اثربخشی آن در مقایسه روشهای MCDA برای ساخت شاخص ترکیبی تأیید شده است (Zhou and Ang, 2009) را مورد استفاده قرار میدهد.
به این منظور روشهای میانگین ساده وزنی، تاپسیس، روش اصلاح شده تحلیل مولفه اصلی (کلانتری، 1380)، تاکسونومی و روش اصلاح شده انحراف از مقدار بهینه (عبداللهزاده و شریفزاده، 1391؛ Bhatia and Ray, 2004) برای ساخت شاخص ترکیبی استفاده شده است.
روش آنتروپی شانون و تحلیل مولفههای اصلی برای وزندهی به شاخصها و روشهای ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن، ضریب تغییرات و شاخص اسپیرمن –شانون نیز برای مقایسه مزیتهای هر کدام از روشها و همچنین مقایسه اثربخشی آنها در حفظ اطلاعات در فرآیند ساخت شاخص ترکیبی استفاده شده است.