چکیده:
برداشت رسوب از بستر رود برای استفاده در صنعت و ساختمان امری اجتنابناپذیر است . اگر این برداشت ها غیر اصولی و بـدون مهندسـی صـورت گیـرد، نـه تنهـا سـبب بـروز عـوارض مورفولوژیکی در محل برداشت می شود، بلکه این اثرات تا کیلومترها در بالادست و پایین دست رود نیز رخ نشان می دهد. هدف از این تحقیق شناسـایی اثـرات ژئومورفیـک برداشـت شـن و ماسه بر بستر رودخانه لاویج است . محدوده مورد مطالعه در اسـتان مازنـدران قـسمت انتهـایی حوضه لاویج رود و در پارک جنگلی کشپل قرار دارد. بـرای انجـام ایـن کـار محـدوده مـورد مطالعه به سه بخش محدوده برداشت شده (پایین دست )، محدوده در حال برداشت و محدوده دست نخورده (بالا دست ) که به عنوان بازه مرجع در نظر گرفته شـده، تقـسیم گردیـده اسـت . برای محدوده در حال برداشت با تهیه دو نقشه برداشـت زمینـی در سـالهـای ١٣٨٧ و ١٣٩٠ امکان مقایسه را فراهم آورده است . سپس در محیط GIS، رقومی ارتفاع تهیـه گردیـد و بـرای محدوده برداشت شده (پایین دست ) با نقشه برداری زمینی خصوصیات مورفومتری رود شـامل شیب بستر، عرض و عمق کانال اندازهگیری و قدرت رود محاسبه گردید. بـا تجزیـه و تحلیـل اطلاعات به دست آمده، مهمترین اثرات برداشـت شـن و ماسـه از بـستر رودخانـه لاویـج بـه صورت تغییرات در شیب ، عرض، عمق ، قدرت رود، الگوی رود، اندازه ذرات و پـایین افتـادن بستر رود بوده است . همچنین نتایج نشان می دهد که احداث ساختارهای مهندسی جهت کنترل تغییرات کانال رود فقط تعدیل های مورفولوژیکی رود را به تأخیر می اندازد.
Introduction: The gravel extraction from the bottom of rivers constitutes an important source of aggregate for the construction of buildings، roads and other structures. The problems of fluvial erosion generated by these activities can affect properties and human works located near the river، and have become a severe problem in many regions of the world. The environmental costs of instream gravel extraction have generally not been factored into production costs، making instream sources more economically attractive than alternatives such as dry terrace mines، quarries or distant sources such as reservoir deltas. Gravel extraction can have both immediate and long-term consequences for channel stability. Changes to channel morphology are initiated through the lowering of the riverbed during extraction. As geomorphically effective sediment transporting events are infrequent in many gravel-bed rivers، instream mining activities may operate for several years without obvious effects upstream or downstream. However، responses may be manifest during high flows many years later.
خلاصه ماشینی:
"که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشـاره نمـود: اثـرات برداشـت شـن و ماسـه از بستر رودخانه در تغییرات الگوی رود (ویشارت 3 و همکاران، ٢٠٠٨ )، میزان حمل رسوب و مورفولوژی رود (لـی 4 و Rinaldi Kondolf Wishart Li همکاران ٢٠٠٨، جباری و فرضی ، ١٣٨٨)، مدلسـازی واکـنش رودخانـه هـا( لـوپز 1 ٢٠٠٤، مـارتین وایـد 2 و همکـاران٢٠١٠)، تغییرات اندازه رسوبات و نیمرخ طولی رود (محمودی و نوحـه گـر، ١٣٨٢)، تغییـرات زیـست محیطـی ناشـی از برداشت شن و ماسه از بستر رود (قهرمانی و همکاران،١٣٩٠).
شکل ٧ محدوده برداشت بیش از حد مجاز از بستر رودخانه لاویج - روند تغییرات ژئومورفیک در بستر رود طبق تحقیقات و بررسیهای انجام گرفته و مقایسه اطلاعات به دست آمـده بـا بـازه مرجـع ، مـشخص گردیـد کـه مهمترین اثرات ژئومورفیک برداشت رسوبات از بستر رود در محدوده مورد مطالعـه ، تغییـرات شـیب ، عـرض، عمـق ، قدرت رود، الگوی رود، کاهش اندازه ذرات و پایین افتادن بستر رود بوده است (شکل ٨).
٥. نتیجه گیری در نتیجه برداشت رسوب از رودخانه لاویج ، بستر رود دچار شکستگی شده و به سمت بالادسـت پـسروی نمـوده است که با ایجاد آبشارهای مصنوعی و کاهش شیب رود سعی در کنترل این پسروی داشته اند.
از این رو جهت کاهش اثرات ژئومورفیک و محیطی ناشـی از برداشـت رسـوب از بستر رود موارد زیر می تواند مورد توجه قرارگیرد: - مطالعه ی سیستم رودخانه در سطح حوضه و بازه در ارتباط با هم - تحلیل روند تعدیل رود در گذشته و حال و رفتار رود - بررسی اشکال طبیعی مانند آبشارها و یا مصنوعی مانند سدها که شار رسوب را تحت تأثیر قرار می دهند."