چکیده:
در باب افسانه های بزرگان ادب فارسی ، علی رغم تحقیقـات پراکنـدهای کـه صـورت گرفتـه است ، هنوز کار جدی و قابل توجهی یافت نمی شود. از آنجا که هر افسانه ای در دامـان فرهنـگ و اجتماع دوران خود پرورش مـی یابـد، بـی شـک کارکردهـای مـردمشـناختی آن از اهمیـت بـالایی برخوردار است . در این مقاله سعی شده است نحوه شکل گیری و سیر تحول افسانه هـای مـرتبط بـا بزرگان ادب فارسی منتخب دوره های سامانیان، غزنویان و مغولان، از خلال تذکرهها، طبقه بنـدی، تحلیل و مقایسه گردد؛ به همین منظور، برخی از تذکرههای مهم که جایگاه اصلی ظهور ایـن نـوع افسانه ها هستند، انتخاب و سپس افسانه های مرتبط با تعدادی از بزرگان شعر و ادب فارسی در آنهـا بررسی شده است . نتــایج بررســی و مقایــسة افــسانه هــا نــشان مــی دهــد هرچــه شــاعری نــزد مــردم از احتــرام و محبوبیــت بیــشتری برخــوردار باشــد، بــه همــان میــزان افــسانه هــای بیــشتری دربــارة او شــکل مــی گیــرد؛ همچنــین افــسانه هــا نــشاندهنــدة شــرایط اجتمــاعی ، تــاریخی و فرهنگــی جامعــه آن دوران است .
خلاصه ماشینی:
"علیــرغم نقــش و اهمیــت افــسانه هــا در شــکل گیــری ذهنیــت اجتمــاعی و فرهنگــی ایرانیــان، هنــوز دربــارة افــسانه هــای ادب فارســی ، بــه اســتثناء تحقیقــات پراکنــدهای کــه انجــام شــده، کــار جــدی و قابــل تــوجهی صــورت نگرفتــه اســت ؛ اگرچــه برخــی از محققــان بــرای رســیدن بــه اهــداف پژوهــشی خــود، زوایــایی از ایــن موضــوع را بررســی نمـودهانـد، نمـی تـوان پـژوهش برجـسته و بنیـادینی در ایـن زمینـه معرفـی کـرد؛ بنـابراین ، با توجـه بـه نبـود مطالعـة منـسجمی در ایـن زمینـه و برداشـتن گـامی در جهـت رفـع چنـین کمبــودی در عرصــة زبــان و ادب فارســی ، مقالــة حاضــر بــا موضــوع بررســی و تحلیــل افسانه های مرتبط با شاعران ادب فارسی در تذکرههای منثور، شکل گرفته است .
در واقـع ، از آنجـا کـه هـر افـسانه ای، بـه نـوعی در بـر دارنـدة حقیقتـی در درون خـود اسـت ، ایـن تحقیـق مـی کوشـد تـا از طریـق معرفـی هدفمنــد افــسانه هــا، مــضامین و مبــانی اصــلی آنهــا را شناســایی کنــد؛ بــه همــین منظــور، برخــی از تــذکرههــای مهمــی کــه جایگــاه و خاســتگاه اصــلی ظهــور ایــن نــوع افــسانه هــا هــستند، انتخــاب و معرفــی گردیــده انــد.
در ایـن پـژوهش بـه ایـن سـؤال پاسـخ داده مـی شـود کـه آیـا در شـکل گیـری افـسانه هـا، شـرایط تـاریخی ، ذهنیـت اجتمـاعی و مبانی فرهنگی ایرانیان تاثیر داشته است ؟ ٢- روش پژوهش بررســـی تـــاریخی دوره هـــای حکومـــت ســـامانیان، غزنویـــان و مغـــولان نـــشان می دهـد کـه ایـن دوره هـا از نظـر شـرایط اجتمـاعی و فرهنگـی ، بـا یکـدیگر تفـاوتهـای اساســی دارد؛ بــر همــین اســاس، بــر ایــن ایــده مــی تــوان تأکیــد کــرد کــه افــسانه هــای بــه وجــود آمــده در ایــن دورههــا نیــز دارای اخــتلافهــای زیــادی بــا یکــدیگر هــستند و متــأثر از شــرایط تــاریخی آن دوران اســت ."