چکیده:
با روی کارآمدن دولت صفویه، رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، سبک تازهای از عزاداری به نام روضهخوانی و نوعی نمایش مذهبی همراه با اشعار و متون مرتبط با واقعة کربلا با ایجاد تکیهها، حسینیهها و موقوفات به وجود آمد. این مراسم و آیینها در دوران قاجار برای کسب مشروعیت مردمی، با شدت و گسترش بیشتری دنبال میشد، در این زمان هر طبقه و صنف برای برگزاری عزاداری سعی میکردند تا از طریق ساختن تکیه و وقف آن، اجر دنیوی و اخروی کسب کنند و نامی نیکو برای خود باقی بگذارند. تا این که ناصرالدین شاه دستور ساخت تکیة دولت را داد. پس از مرگ وی، جانشینانش به دلیل شرایط جامعه و حوادث مشروطه، نفوذ تئاترهای اروپایی و مخالفت بعضی از علما، نتوانستند به خوبی ناصرالدین شاه در تکیة دولت مراسم تعزیه را برپا کنند و تعزیه از این زمان رو به افول نهاد، تا این که سرانجام دستور تخریب آن در سال 1325 هـ.ش، به منظور ساخت شعبة بانک ملی در بازار، صادر شد. ما در این مقاله برآنیم تا به انگیزه ساخت، معماری، نحوۀ برگزاری مراسم تعزیه در تکیه دولت و علل افول آن بپردازیم.
The Safavid dynasty''s government، formally of Shi''ism in Iran، a new style called Rozeh-khaany of mourning and religious representation with poems and texts related to an event of Karbala to create tekyeh، there was a mosque and endowments. These rituals to gain legitimacy in the Qajar period، was followed by severe and more widespread، in this time of mourning for the social class and guild tried to build support and dedication of the earthly and heavenly reward earn a name its good to leave. Shah said that has ordered the construction Tekyeh dowlt. After his death، his heirs because of the constitutional actions، the influence of the European theater and opposition to some scholars، not quite as good as the Shah''s government Tekyeh erecting and waned quite a time، until the command its destruction in 1325 AD، in order to build a branch of the National Bank of the market، was issued. In this paper، we attempt to build motivation، architecture، and state the reasons for the decline of the ceremonies tekyeh dowlt a deal.
خلاصه ماشینی:
"(بیضایی، ص ١٢٩؛ ملک پور، همانجا؛ شهیدی، ص ١٨٣) در نهایت ، تکیۀ دولت با بنایی با شکوه برای اجرای تعزیه ، برگزاری مراسم سوگواری و روضه خوانی ایام عاشورا در تهران برپا شد که گنجایش آن حدود بیست هزار تن بود (راوندی، ج ٤، ص ٦١٢).
همان طور که گفتیم بنای تکیۀ دولت به صورت مدور ساخته شده بود، که این بر خلاف شکل ساخت تکایای دیگر بود که متأثر از معماری خانه های بزرگان ، کاروانسراها و میادینی که معمولا تکیه ها را در آنجا برپا میکردند، به شکل چهارگوش ساخته میشد.
در این میان ، مردم از تعزیه ها و عزاداریهای تکیۀ دولت به خوبی استقبال میکردند و چون فراهم کردن جای نشستن در تکیه به سختی امکان داشت ، زن ها از صبح زود، بلکه قبل از آفتاب به آنجا میآمدند و به دلیل کثرت جمعیت چون درها بسته میشد، ورود و خروج برایشان امکان نداشت ، زن ها تقریبا به طور عموم ناهار و دهان گیره خودشان را همراه میآوردند و چه بسا که وسیلۀ قضای حاجت خویش را چیزهایی مانند مشربه یا قلقلک یا کوزه قلیان دنبال میبردند (شهریباف ، ص ١١٦).
نتیجه از دوران صفویه تا زندیه و قاجار، همیشه نیاز به مکانی ثابت برای انجام روضه خوانی، تعزیه و شبیه خوانی احساس میشد، این امر سبب شد که تکایای متعددی در دوره های مختلف تاریخ ایران ، به خصوص در دورة قاجار ساخته شود."