چکیده:
آگاهی از جغرافیای انسانی گروههای مذهبی، میتواند به شناخت ترکیب جمعیت، ظرفیتهای اندیشه ای و توان مدیریتی بزرگان آن مذهب برای گسترش باورهای خود کمک کند. مذهب شیعه که از آغاز اسلام به تدریج در ایران هوادارانی یافته بود، در دوره سلجوقیان در مناطق قابل توجهی از ایران گسترش یافت. این نکته با توجه به تعصب مذهبی سلجوقیان، بسیار قابل توجه است. محور اصلی این مقاله، شناسایی مراکز جمعیتی با اکثریت و یا اقلیت شیعی در حوزه کویر مرکزی، شمال و شمال شرقی و جنوب ایران طی قلمرو حکومت سلجوقیان، با اشاره به زمینه های شناخت بهتر افراد و خاندانهای شیعه در این مناطق است.
خلاصه ماشینی:
"با وجود تصور بدی کـه سـنیهـای حنفـی از شـهر قـم داشته اند، به دلیل آنکه اهالی شهر قم خلفا و سـلاطین سـنی را غاصـب خلافـت و یـاور غاصبان میدانستند، چندان از امرا استقبال نمینمودند؛ اما این فرد که اتفاقـا خـود سـنی حنفی بوده ، موفق به برقراری ارتباط صمیمانه ای با مردم قم مـیشـود؛ بـه طـوریکـه در نامه ای، رضایت خود را از اهالی قم چنین بیان میکند: اهل قم ، از خدای تعالی به نزدیک ما ودیعت اند و ما را رعیتی مبـارکانـد و تا شهر قم نامزد دیوان ما کرده اند، هر روز ما را منزلتی و رتبتی پدید آمده است 44 و ما ایشان را بفال کرده ایم .
وجـود مقـابر امامزادگانی چون امامزاده علی بن محمد الباقر در یارکرز، باعث توسـعه تشـیع در کاشـان شده است ؛ البته خرافاتی نیز در بین مردم شیعه کاشان و البته مردم عـوام دوره سـلجوقی وجود داشته است ؛ مثل این مورد که مؤلف مجالس المـؤمنین از قـول میرمخـدوم شـریفی شیرازی در کتاب نواقض الروافض آورده که اهل کاشان را گمان اسـت کـه ابولولـو، قاتـل عمر، پس از کشتن عمر، به کاشان آمده و در آنجا وفات یافته است .
١٥٠ نتیجه شیعه امامیه با مرکزیت دادن به شهرهای مرکزی ایران ، پس از ورود اشعریان شیعی به قم ، موفق به ترویج مذهب شیعه امامیه در اطراف قم گردیده ، در مسیر جـاده ابریشـم بـا فعالیت های علمی، فرهنگی و تبلیغی، به گسترش جغرافیایی مناطق شیعه نشـین پرداختـه است ؛ اما شهرهای جنوبی ایران ، با وجود اینکه مدفن امامزادگان بسیاری بوده اند، ولی بـه علت نبود مراکز تبلیغی و فرهنگی قوی، نتوانستند مثل شهرهای قـم ، کاشـان و ری، بـه اکثریت مذهبی دست پیدا کنند."