چکیده:
مسئلة خیر و شر یکی از بحثهای عمیق فلسفه و کلام است که در دورانهای مختلف تاریخ تفکر، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و ذهن اندیشمندانی را به خود معطوف داشته است. در این میان، فلاسفة اسلامی، بهویژه حکمای صدرایی، با نگاهی عقلی و مستدل، رنجها و شرور مطرح در جهان هستی را مورد مطالعه قرار داده و به تبیین حقیقت و ماهیت آن پرداختهاند. صدرالمتألهین در پاسخ به مسئلة شر بر سه مبنای اساسی اصالت وجود، عدمی بودن شر و نظام احسن تکیه میکنند. از آنجا که عدمی بودن شر از جمله مبانی است که دارای منتقدان جدی در فلسفة غرب و حتی از سوی برخی اندیشمندان اسلامی است. این مقاله در صدد است تا با تبیین رابطة خیر و شر با اصالت وجود از منظر ملاصدرا و برخی از پیروان حکمت متعالیه، مانند حکیم سبزواری و جوادی آملی، دلیل متقن و مستدلی به اشکال آنها دربارۀ عدمی بودن شرور ارائه دهد. ازاینرو، سعی شد تا با استفاده از منابع اصلی حکمت متعالیه از اسفار اربعه، شواهد الربوبیه و مشاعر ... و با سبکی نو به ارزیابی ضمنی مبنای عدمی بودن شرور از نگاه ملاصدرا - با توجه به برهان عقلی و رابطه خیر وشر با اصالت وجود - پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
"(صدرالدین شیرازی، 1370: 70)، با یک ارزیابی دقیق میتوان به این نتیجه رسید که ملاصدرا از اصل عدمی بودن شرور دست نکشید، بلکه همچنانکه در عبارت زیر آمده، در نهایت، شرور را به امر عدمی برمیگرداند: «و انت اذا تأملت و استقربت معانی الشرور و احوالها و نسبها وجدت کلما یطلق علیه اسم الشر لایخرج من امرین، فانه اما عدم محض اومؤد الی عدم، فیقال شر لمثل الموت و الجهل البسیط، و الفقر و الضعف: التشویة فی الخلقة، و نقصان العضو و القحط و امثالها من عدمیات محضة و یقال: شرلما هو مثل الالم و الحزن و الجهل المرکب، و غیر ذلک من الامور التی فیها ادراک لمبدء ما و سبب ما فقط» (همو، 1380: 7/86) ازاینرو، میتوان عبارت فوق را بسان یک قاعده دربارۀ اصل عدمیبودن شرور به حساب آورد، گرچه در مورد عدمی یا وجودی بودن درد و رنج و تبیین کیفیت شریت آن میان صدرالمتألهین و فیلسوفان اسلامی اختلاف نظر وجود دارد، که آن نیازمند به تدوین مقالهای مستقل است.
5. نتیجة مهم این مقاله بر اساس مطالب فوق آن است که خواه وجودی بودن خیر و عدمیت شر از براهین مهم اثبات اصالت وجود باشد و خواه از نتایج آن، خود دلیلی مهم بر صحت و درستی یکی از اساسیترین مبانی فیلسوفان اسلامی در پاسخ به مسئلة شر یعنی عدمی بودن شرور میباشد."