چکیده:
ارزشســــنجی معرفتــــی باورهــــای دینــــی بــــر اســــاس مبــــانی گونــــاگون معرفـت شـناختی ، انجـامشـدنی اسـت . معرفـت شناسـی فضـیلت محـور، رویکـردی متــأخر در مباحــث فلســفی اســت کــه منــاط صــدق و ارزش معرفتــی بــاور را بــه کــاربــردن فضــایل عقلانــی و معرفتــی در موقعیــت متناســب بــا خــود مــی دانــد. لینــدا زگزبســکی ، فیلســوف دیــن و اخــلاق معاصــر، بــا طــرح یگــانگی فضــایل اخلاقــی و عقلانــی ، معتقــد اســت اگــر عامــل معرفتــی در هــر موقعیــت معرفتــی ، فضــیلت عقلانــی متناســب بــا آن را بــه کــار گیــرد، بــه ســبب ســاختار فضــایل کــه در کســب غایــت خــود مصــیب هســتند، بــه صــدق خواهــد رســید. بــرای محــک زدن ارزش معرفتــی باورهــای دینــی در ایــن رویکــرد بایــد معیارهــای درونــی (فضـایل عقلانــی و حکمــت عملــی ) و بیرونــی (تأســی بــه مرجــع معرفتــی و انســان حکــیم ) آن را بــر اعتقــادات دینــی تطبیــق داد و میــزان ســربلندی آنهــا را در ایــن آزمــون ســنجید. فــارغ از ارزیــابی ایــن رویکــرد کــلان معرفــت شــناختی و بــا پــیش زمینــه دانســتن آن، بــا کــاوش در ســیر تکــوین باورهــای دینــی و ســیرة دینــداران در بــاورگزینی و ســلوک معرفتــی مــی تــوان معیارهــای پــیش گفتــه را بــر ایـن باورهــا منطبــق دانســت . بــراین اســاس بـرای ارزیــابی باورهــای دینــی نبایــد بــه دنبـال معیارهـای توجیـه گرایانـه و بـاورمحور بـود؛ بلکـه بایـد نگـاهی عامـل محـور و فراینــدی داشــت و ســیر بــاورگزینی مؤمنــان را تحلیــل کــرد کــه بــه نظــر می رسد آنان در اعتقاد بنیادین به وجود خدا، در این آزمون سربلند هستند.
خلاصه ماشینی:
"در تقریر ابتدایی نظریة زگزبسکی چنین بر می آید که وی به دست آوردن معرفت را منوط به رسیدن به عامل به این فضایل می داند؛ اما وی در لابه لای آثار خود و در پاسخ به برخی انتقادها، سرانجام مدعی می شود که بنا بر نظریة وی ، نیازی نیست که عـاملان معرفتـی ، تک تک این فضایل را کسب کنند؛ بلکه مهم در فراینـد معرفـت ، عمـل فضـیلت مندانـه است و کافی است افراد در موقعیت های گوناگون معرفتـی ، عمـل مربـوط بـه فضـیلت خاص آن موقعیت را که فرد بافضیلت یا حکیم انجام می دهـد، بـه صـورت مقلدانـه از خود بروز دهند؛ برای نمونه در موقعیتی که فـردی ادلـة فراوانـی اقامـه مـی کنـد، بایـد فضیلت دقت را به کار گرفت و این ادله را با دقت و احتیاط بررسی کرد یـا در جـایی که چند نظریه وجود دارد و هر یـک ادلـة خـاص خـود را دارد، بایـد خودمختـاری و استقلال و نیز انصاف را رعایت کرد و بی دلیل به سوی هر یک متمایل نشد یا ...
حال آیا باورهـای دینـی چنـین فراینـدی را طـی مـی کننـد و محصـول تحلیـل بـر اسـاس فضـایل عقلانـی هسـتند؟ آیـا انسـانی کـه بـا فضـایل عقلانـی بـه رویارویی با واقعیت می رود، باورهـای دینـی را بـر مـی گزینـد یـا نـه ؟ بـه نظـر مـی - رســد بــرای محــک زدن وجــود و فعالیــت ایــن فضــایل در مؤمنــان یــا بزرگــان و پیش قراولان دینی باید سه مؤلفه را بررسی کرد: ـ داشتن انگیزش برای کسب معرفت در مؤمنان : آیا مؤمنان نخستین جـزء فضـایل (جزء درونی ) را در خود دارند یا خیر؟ جزء دیگر فضایل ، بیرونی و خارج از محـدودة اختیار انسان است و اگر فضیلت در فردی پدید آمد و او در فرایند باورگزینی ، آن را به کار گرفت ، این جزء بیرونی (موفقیت قابل اعتمـاد در کسـب غایـت آن ) خودبـه خـود پدیدار خواهد شد."