چکیده:
هوش هیجانی یا «EQ» و به زبان عربی «الذکاء العاطفی» مبحثی روانشناختی است که به شناخت و کنترل عواطف و هیجانهای انسان میپردازد. این اصطلاح برای اولینبار در دهة 1990 از سوی روانشناسی به نام «سالووی» برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، همدردی با احساسات دیگران و توانایی کنترل صحیح خلق و خو به کار رفت. عاطفه، به منزلة پل ارتباطی میان روانشناسی و ادبیات، از مهمترین عناصر چهارگانة ادبی به شمار میرود که در آثار ادبی نقشی حیاتی دارد. نهجالبلاغه نیز یادگار امام علی (ع)، سرچشمه و آبشخور فصاحت و بلاغت است که به عنوان اثر علمی و ادبی بسیار مهم شناخته شده است. بررسی خطبههای نهجالبلاغه نشان میدهد که علی (ع) از هر دو شایستگی فردی و اجتماعی هوش عاطفی برخوردار بوده است؛ زیرا شناخت و کنترل هیجانات و مدیریت آن برای پیشبرد امور در تدابیر، اندرزها و شکوههای ایشان کاملا مشهود است. بررسی هوش عاطفی و مدیریت هیجانات امام علی (ع) در دو خطبة «شقشقیه» و «جهاد»، به عنوان مشتی نمونه از خروار، نشان میدهد که ایشان تا چه اندازه در مدیریت هیجانات خویش و کنترل صحیح آنها موفق بوده است
خلاصه ماشینی:
بررسی خطبههای نهجالبلاغه نشان میدهد که علی (ع) از هر دو شایستگی فردی و اجتماعی هوش عاطفی برخوردار بوده است؛ زیرا شناخت و کنترل هیجانات و مدیریت آن برای پیشبرد امور در تدابیر، اندرزها و شکوههای ایشان کاملا مشهود است.
پس با شناخت بعد احساسی و غنای عاطفی این اثر میتوان برخی خطبههای آن را سطر به سطر در چهارچوب مؤلفههای هوش عاطفی و نمونهای برای بهترین شیوة مدیریت احساس و هیجان قرار داد؛ زیرا از آنجا که نهجالبلاغه گزارشی واقعی از زندگی و دورة حیات امام علی (ع) است، هر کدام از مشکلات و بحرانهای ایشان سؤالی برای سنجش هوش عاطفی و واکنش امام (ع) پاسخی بدان سؤال است.
چنانچه فرد بتواند این مهارتها را در خود پرورش دهد، و به عبارتی از یک سو هیجانهای خویش را دقیق بشناسد و مدیریت کند، و از سوی دیگر هیجانهای دیگران را نیز بشناسد و این شناخت را برای پیشبرد اهداف خویش به کار گیرد، میتوان گفت که این فرد دارای هوش هیجانی بالایی است و همة قابلیتهای فردی و اجتماعی آن را دارد.
همانطور که مشاهده شد، خطبة شقشقیه پر بود از نمونههایی برای اثبات قابلیتهای فردی و اجتماعی امام علی (ع) در امر مدیریت و جهتبخشی هیجانها که این خود شیرازة هوش هیجانی است و با دقت نظر در روند امور و واکنشهای هماهنگ و کارساز امام (ع) نسبت به آنها، میتوان گفت که نمونههایی از قابلیت اجتماعی نیز دربارة رفتارهای هیجانی ایشان صدق میکند.