چکیده:
مناظره به عنوان یکی از شکل‌های گفت‌وگو و تبیین باورها، جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی اهل بیت: دارد. امام جواد(ع) نیز در مناظره‌های خود با گروه‌ها و گرایش‌های مختلف، با توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان، از شیوه‌های متفاوتی بهره برده است که شناخت آن‌ها می‌تواند بر آگاهی‌های ما درباره آن حضرت و مسائل فرهنگی و اندیشه‌ای زمان ایشان بیافزاید. این مقاله با اشاره به دو بعد رفتاری و استدلالی در مناظرات امام جواد(ع) بر این باور است که آن امام بزرگوار، ضمن رعایت جایگاه طرف مقابل و احترام به عقاید او و تحمل آن، از استدلال‌های عقلی و دلایل نقلی و گاه روش ترکیبی، برای اثبات دیدگاه خود بهره می‌برد. از سویی دیگر، استناد به آیات قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) جایگاه ویژه‌ای در گفت‌وگوها و مباحثه‌های آن حضرت داشت. ایشان گاهی هم برای نقد عقاید و ادعاهای طرف مناظره از گزاره‌های مورد پذیرش مخاطب خود استفاده میکرد.
خلاصه ماشینی:
امام جواد در مناظراتی که با افراد و گروه های مختلف داشـت ، علـیرغـم مطـرح شدن مسائلی که مخالف دیدگاه آن حضرت بود، همواره به این مهم توجه میکرد و سخن مخالفان را با آرامش میشنید و آن گاه لب به پاسخ میگشود؛ چنانکه در گفت وگوی ابـن اکثم با ایشان ، علیرغم نادرست بودن سخنان ابن اکثم ، به ویژه مطـالبی کـه در فضـیلت خلفا مطرح کرد، نه تنها از همان آغاز با عقاید نادرست ابن اکثم مخالفت نکرد بلکه پس از شنیدن سخنان او، به صورت منطقی و با دلایل عقلی و نقلی و حتی با استفاده از اعتقادات او، پاسخ مناسب را به ادعاهای وی داد.
او از آن / حضرت درباره روایتی پرسید که بر اساس آن ، خداوند بـه واسـطه جبرئیـل و پیـامبر ، رضایت خود را از خلیفه اول اعلام میکند و از رسول خدا میخواهد تا از ابوبکر بپرسد که / آیا او نیز از خداوند راضی است ؟ امام جواد با استناد به سخن خداوند که میفرماید: «ما از رگ گردن به انسان نزدیک تریم »،٢٢ این ادعای یحیی را رد کرد و فرمود: «از نظر عقلی محال است خدایی که از رگ گردن به انسان نزدیـک تـر اسـت از رضـایت ابـوبکر آگـاه 23 نباشد».
(
, 
, 
)
