چکیده:
دادرسی عادلانه یا منصفانه به معنای تضمینات کلی است که جهت رعایت حقوق طرفین در فرآیند دادرسی انواع دعاوی نزد دادگاهی صلاحیت دار، مستقل، بی طرف و قابل پیش بینی در مکانیزم قضایی پیش بینی شده است. دولت ها به شیوه های مختلف از جمله قانون گذاری و پیش بینی مکانیزم اجرایی موثر، به تضمین حق دادرسی عادلانه برای افراد متعهد هستند. متعالی ترین و موکدترین تعبیها در این زمینه در تعالیم و آموزه های دین مبین اسلام یافت می شود. اسلام همواره فریاد برپایی قسط و عدل، احقاق حقوق مظلوم، اسقرار صلح و آرامش و داوری و قضاوت عادلانه را سر داده است. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز با تاسی از دین مبین اسلام در صدد شناسایی و تضمین انواع دادرسی عادلانه برآمده است.
خلاصه ماشینی:
اعلامیه جهانی حقوق بشر (مواد ٣، ٩، ١٠و ١١) و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (مواد ١٤ و ١٥) که هر دو به ابتکار سازمان ملل در سال ١٩٦٦ تصویب شدند بر وجود اصول دادرسی عادلانه از جمله منع بازداشت خودسرانه ، تفهیم اتهام ، رسیدگی در مراجع بی طرف و مستقل تأکید کردند و دولت ها به رعایت این اصول متعهد گردیدند.
(ماده ١٠ اعلامیه جهانی حقوق بشر) همچنین به موجب بند ١ ماده ١٤ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی حق دادخواهی به عنوان حق مسلم به رسمیت شناخته شده است و در مقابل دولت متعهد است کلیه امکانات و تسهیلات لازم و در اجرای حق مذکور را فراهم کند و امکان دادخواهی و تظلم خواهی برای همه وجود داشته باشد.
(رستمی و دیگران ، ١٣٨٨: ٩٧) همچنین این اصل در بند ٢ ماده ١٤ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی به رسمیت شناخته شده است و به موجب آن هر کس به ارتکاب جرمی متهم شده باشد حق دارد بی گناه فرض شود تا این که مقصر بودن او بر طبق قانون محرز گردد.
حق جبران خسارات برای عدم اجرای عدالت به موجب بند ٦ ماده ١٤ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ، در صورتی که محکومیت خود در نتیجه اشتباه قضایی باشد و فرد به خاطر اشتباه قضایی محکوم و متحمل مجازات شده باشد مستحق است که خسارت او طبق قانون جبران گردد، مگر این که ثابت شود که عدم افشاء به موقع حقیقت مکتوم به صورت کلی یا جزیی منتسب به خود او بوده است .