چکیده:
بارزترین و فعال ترین ویژگی شاعران در زمان سرودن شعر، مسئله تداعی است . تداعی فرایندی است که به صورت غیرارادی در ذهن ظاهر میشود و میان خاطرات و تصاویر ارتباط برقرار میکند. در جریان سیال ذهن ، تداعی ارتباطی است که در ورای تک گوییها و سیلان های ذهنی به ظاهر پراکنده وجود دارد و ارتباط خاطرات ، تصاویر و افکار را میان لایه های مختلف ذهن میسر میسازد. هر چه قدر باریک بینی و تیزبینی شاعران در سرودن اشعار بیشتر باشد، میزان تداعیهایی که از طریق تصویر، واژگان ، صنایع بدیعی و ... برایشان روی میدهد، افزون تر خواهد بود. با توجه به اینکه شاعران طرز تازه ، هماره به دنبال مضامین و مفاهیم بیگانه بوده اند، ازین رو با تلفیق تمامی تصاویر، مفاهیم و خاطرات در ذهن خود، بسیار از تداعی و شاخصه های آن سود جسته اند. در مقاله حاضر به شناخت تداعی، چگونگی ارتباط آن با تخیل شعری، شناخت فنون ادبی مرتبط با آن ، پیوند تداعی با اشعار سبک هندی و در نهایت به بررسی فنون ادبی مورد نظر در اشعار صائب تبریزی و چگونگی استفادة شاعر از آنان پرداخته شده است .
خلاصه ماشینی:
از میان مقالات نیز میتوان به مقالۀ تداعی معانی در شعر حافظ از احمد طحان (چاپ شده در مجلۀ فنون ادبی دانشگاه اصفهان ، ١٣٨٨ شمارة یک ) و همچنین مقالۀ شبکه های تداعی خیال در غزلیات کلیم کاشانی از محمد رضا شفیعی کدکنی(چاپ شده در سال ١٣٨٩ در مجلۀ رشد آموزش و پرورش ) اشاره کرد.
با عنایت به حجم بالای اشعار صائب و نوآوریهای وی در استفاده از موتیـف های قدیمی، ضـروری است که دانـسته شـود که آیا تـداعی در روند مضمون سازیهای شاعر دخالت داشته یا نه و در صورت دخیل بودن آن ، این شیوه چگونه عمل کرده و چه فنونی را در اشعار وی تحت پوشش خود قرار داده است ؟ ٢- بحث «عنصر تداعی براساس اشتراک لفظی عمل میکند، گر چه گاهی نیز این اشتراک از نوع معنوی است » (آتش سودا،١٣٨٣: ٤٨).
در نتیجۀ همین نوع تداعی است که یک واژه میتواند تصویری از یک آیه و مضامین آن را به ذهن شاعر تداعی کند: مثلا در بیت زیر، واژة کلیم ، آیۀ زیر را(یا به عبارتی داستان زیر را) برای شاعر تداعی کرده است (به دلیل بسامد بالای این مورد تنها نمونۀ زیر بسنده میشود) هرکه راه گفت وگو در پردة اسرار یافت چون کلیم از لن ترانی لذت گفتار یافت (همان :٥٦٢/١) لن ترانی اقتباس از آیۀ ١٤٣ سورة مبارکۀ اعراف : ولما جاء موسی لمیقاتنا وکلمه ربه قال رب أرنی أنظر إلیک قال لن ترانی ٢-٣-تداعی بر حسب (مجاورت ) «در کنار هم بودن اشیاء و مفاهیم در زندگی اجتماعی و طبیعی سبب میشود که حضور نشانه ای، با توجه به تجربه های شخصی، خود نشانه های دیگری را تداعی کند» (پورنامداریان ،١٣٨٨ :٩).
(
, 
, 
)
