چکیده:
دما از مهم ترین عناصر اقلیمی است که در تعیین نقش و پراکندگی دیگر عناصر اقلیمی نیز موثر بوده و از مولفه های اصلی در پهنه بندی و طبقه بندی های اقلیمی محسوب می شود. یکی از راه های برنامه ریزی و مدیریت مبتنی بر دما شناخت خصوصیات دمایی و مناطق تحت پوشش آن است . در مقاله حاضر با بهره گیری از روش های چند متغیره تحلیل خوشه ای و تحلیل ممیزی اقدام به پهنه بندی نواحی دمایی در شمال غرب کشور گردید. بدین منظور ابتدا ٨٤٠ نقشه ماهانه کمینه و بیشینه دما با استفاده از روش کریجینگ و با ابعاد ٨ کیلومتر در ٨ کیلومتر تهیه گردید. در نهایت با حذف یاخته های خارج از محدوده ، ٢٤٣٦ یاخته به دست آمد و ماتریس پایگاه داده ها به صورت ٢٤٣٦ ردیف (یاخته ها) و ٢٤ ستون (متغیرها) به شکل R تشکیل گردید. با اعمال تحلیل خوشه ای با استفاده از روش فاصله اقلیدسی و روش ادغام وارد (ward) چهار ناحیه ی دمایی متفاوت در شمال غرب کشور شناسایی شد. برای گروه بندی و آزمون صحت نتایج حاصل از تجزیه تحلیل خوشه ای نیز از تحلیل ممیزی استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل ممیزی، گروه ها فقط در ١/٦ درصد مساحت با تحلیل خوشه ای تفاوت داشتند که این نتیجه نشان ١٢-- اداسنتاشدجگوریوه دآکتب یو اهقلویام شنشاناسسیی، ،داگنرشوگه اه آ تب بریوز.هو شناسی، دانشگاه ت ر ز. agcmirail.com.E-mail: khaomrsilaizda@rmtabrizu@٢٠٠٦ میدهد تفاوت فاحشی بین نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای و تحلیل ممیزی وجود ندارد و میتواند مصداقی بر نتایج حاصل از گروه بندی خوشه ای باشد. نام گذاری هر یک از نواحی دمایی بر اساس مقایسه میانگین هر ناحیه با میانگین دمای ایران که ١٨ درجه سلسیوس است انجام شد. این نواحی دمایی عبارتند از: ناحیه خیلی سرد، ناحیه سرد، ناحیه نیمه سرد با روز سردتر و شب گرم تر و ناحیه نیمه سرد با روز گرم تر و شب سردتر. آرایش جغرافیایی نواحی دمایی شناسایی شده که بیش تر بر سطوح ارتفاعی منطقه منطبق هستند نشان داد که تحلیل خوشه ای میتواند ابزار مناسبی برای پهنه بندی نواحی دمایی به حساب آید.
خلاصه ماشینی:
در این تحقیق سعی شده است با به کارگیری میانگین دماهای فرین ماهانه با استفاده از روش تحلیل خوشـه ای و تحلیل ممیزی ٦ اقدام به طبقه بندی نواحی دمایی شمال غرب کشور شود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١: موقعیت منطقه و پراکنش ایستگاه های مورد مطالعه و یاخته های ٨×٨ کیلومتر از آن جا که داده های اقلیمی عمدتا بر روی نقطه یعنی ایستگاه اندازه گیری میشوند در حالی که غالبا به آگاهیهای اقلیمی در باره یک پهنه نیاز وجود دارد نتایج یک تجزیه و تحلیل اقلیمی زمانی قابل تعمیم به پهنه های گسترده خواهد بود که میان یابی به عنوان یک مولفه ی ضروری برای تبدیل داده های نقطه ای به پهنه ای پذیرفته شده باشد (مسعودیان ، ١٣٩٠: ١٩٣).
با ابعاد ٢٤٣٦ (مشخصات مکانی یاخته ها) و ٢٤ (متغیر حداکثر و حداقل دما در مقیاس ماهانه ) با آرایش R یک ماتریس ٢٤×٢٤٣٦ تشکیل شد که این ماتریس اساس داوریها در رابطه با تحلیل های آماری (تحلیل خوشه ای و تحلیل ممیزی) و شناسایی نواحی دمایی شمال غرب ایران قرار گرفت .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٣: نمودار درختی ٢٤٣٦ نقطه مکانی شمال غرب و چهار ناحیه دمایی (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٤: نواحی دمایی شناسایی شده حاصل از تحلیل خوشه ای از آن جا که متوسط دمای ایران برابر با ١٨ درجه سانتیگراد میباشد (مسعودیان ، ١٣٩٠: ١٣) نام گـذاری ایـن نـواحی دمایی بر اساس متوسط دمای ایران صورت گرفته است : ناحیه بسیار سرد: این ناحیه از نظر جغرافیایی منطبق بر بیش تـر نـواحی اسـتان اردبیـل و قسـمتی از شهرسـتان هـای سراب ، اهر و میانه می باشد.