چکیده:
الاعتقادات از مهم ترین کتب اعتقادی متقدم تشیّع می باشد که به خامه شیخ صدوق به رشته تحریر درآمده است. بازشناسی اصول و فروع اعتقادی شیعه با استناد به منابع ثقلین از اهداف نگارش این کتاب بوده است. پرداختن به مهم ترین معارف اعتقادی، بهره گیری موضوعی از آیات قرآن، تبیین و شرح آیات و روایات پیرامون ابواب اعتقادی، تقدم زمانی و رد شبهه تحریف از شاخصه های مهم این کتاب می باشد. به لحاظ تقدم زمانی مهم ترین اصول و فروع اعتقادی شیعه در این کتاب منعکس شده است. با این همه به لحاظ ساختاری و محتوایی نقدهایی بر این کتاب مترتب است؛ به لحاظ ساختار کتاب؛ تبویب نامناسب، عدم ذکر منبع، ضعف سندی روایات و عدم توضیح ناکافی برخی از ابواب، از جمله ایراداتی می باشد که بر این کتاب وارد است. شیخ صدوق در برخی ابواب به مطالبی استناد می کند که از اتقان کافی برخوردار نیست؛ همچنان که دیدگاه قطعی پیرامون برخی مسائل بیان نشده و همین امر سردرگمی مخاطب در پذیرش مطلب را به دنبال دارد. به لحاظ نقد محتوایی الاعتقادات، باید گفت در برخی از ابواب مطالبی بیان شده که در تعارض با آیات قرآن و روایات قطعی الصدور است، همچنان که محتوای ارائه شده جامع و مانع نمی باشد؛ بنابراین در پاره ای از موارد محتوای برخی از ابواب با چالش جدی روبه رو است. جستار پیش رو ضمن معرفی اجمالی و بررسی ویژگی های الاعتقادات؛ در دو بخش ساختاری و محتوایی به ارزیابی و نقد این کتاب می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"بررسی تحلیلی این کتاب از چند جهت حائز اهمیت می باشد: اول آن که باورهای اعتقادی شیعه را در اصول و فروع اعتقادی تا حدی انعکاس داده است؛ دوم به لحاظ اشاعه باورهای اعتقادی و استناد به ادله نقلی و عقلی، همچنان که استدلال های کلامی تا حدی مورد استشهاد و استناد قرار گرفته است؛ از جهتی دیگر این کتاب با ارئه مهم ترین اصول اعتقادی شیعه از جمله قرآن کریم و عدم تحریف آن، می تواند پاسخگوی کسانی باشد که بدون علم شیعه را از همان قرون اولیه متهم به تحریف می کنند؛ واکاوی اشکالات این کتاب و تطبیق آن با معارف محکم و متقن اسلامی، گامی نو در تبیین و ارائه هر چه شایسته تر و بایسته تر این کتاب و باورهای اعتقادی شیعه است.
علاوه بر این آیات دیگری ناظر بر اقسام دیگر وحی است:« إنا أوحینا إلیک کما أوحینا إلی نوح و النبیین من بعده و أوحینا إلی إبراهیم و إسماعیل و إسحاق و یعقوب و الأسباط و عیسی و أیوب و یونس و هارون و سلیمان و آتینا داود زبورا » (نساء/163) ؛ «فلما أتاها نودی یا موسی * انی أنا ربک فاخلع نعلیک إنک بالواد المقدس طوی(طه/12-11) در گونه ای از آیات قرآن ابلاغ وحی توسط جبرئیل معرفی شده و به دیگر ملائکه در این باره اشاره ای نشده است: «قل من کان عدوا لجبریل فإنه نزله علی قلبک بإذن الله مصدقا لما بین یدیه و هدی و بشری للمؤمنین»(بقره/97) در کلام پیامبر اکرم(ص) نیز اقوالی وجود دارد که هیچ کدام آنها ناظر بر سخن شیخ صدوق نیست."