چکیده:
مساله اعجاز قرآن کریم از مباحث مهم علوم قرآن است که از ابتدای نزول قرآن کریم تاکنون ، مورد بحث دانشمندان قرار گرفته است . در این مقاله ، تنها بر دیدگاه های شیخ مفید دربارة اعجاز قرآن کریم تمرکز خواهیم نمود. اهمیت اشاره به دیدگاه شیخ مفید از آن روست که از یک طرف ، به صراحت در آثارش ، وجه اعجاز قرآن را در «صرفه » میداند؛ اما از سوی دیگر، برخی از علما، باور به جنبه های اعجاز ادبی یعنی فصاحت و بلاغت را به شیخ مفید نسبت داده اند. از آن رو که قول به صرفه ، ناظر به اعجازی خارج از متن قرآن است اما فصاحت و بلاغت مربوط به اعجاز درونی قرآن است ، ظاهرا نمیتوان میان این دو نظر، وجه جمعی یافت ؛ این تفاوت ، باعث شده آرای گوناگونی پیرامون دیدگاه شیخ مفید دربارة اعجاز پدید آید. در این مقاله ، با کنار هم نهادن سخنان شیخ مفید، به این نتیجه دست یافتیم که وی هم به صرفه باور داشته است و در عین حال ، به اعجاز درونی نیز گرایش داشته است .
خلاصه ماشینی:
همان گونه که اشاره شد پیرامون اعجاز قرآن کریم ، کتب فراوانی نگاشته شده و در آنها به اقتضای بحث ، سخن از اعجاز قرآن از منظر شیخ مفید نیز به بیان آمده است ، به عنوان مثال : «اعجاز قرآن » اثر سید رضا مؤدب ، «ریشه های تکوین نظریۀ اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست » تألیف مرتضی کریمی نیا، «شیخ مفید و اعجاز قرآن » از علوی مقدم ، «اعجاز القرآن فی مذهب الشیعة الامامیة » اثر توفیق الفکیکی، «معجزة بزرگ » تألیف محمد ابوزهره و «التمهید فی علوم القرآن » از محمد هادی معرفت .
میتوان این وجوه را در موارد ذیل مورد بررسی قرار داد: ٣-١- صرفه شیخ مفید در عبارتی، صرفه را به عنوان وجه اعجاز قرآن پذیرفته است ؛ شیخ در کتاب اوائل المقالات تحت عنوان «گفتاری در چگونگی اعجاز قرآن » میفرماید: «اعجاز قرآن در صرفه است ، یعنی خداوند پس از تحدی در مبارزه طلبی برای آوردن مانند قرآن ، فصحا و بلغا را از آوردن به مانند آن عاجز نموده و آنها را گرچه میتوانستند به مانند قرآن بیاورند، از آن کار بازداشت و از قدرت آنها کاست ؛ از این جهت ، قرآن و صرفۀ آن دلیلی بر نبوت است و این لطف خداوند، یعنی ممانعت از آوردن مانند قرآن تا روز قیامت ، همچنان ادامه دارد و این از واضح ترین برهان ها و عجیب ترین مباحث در زمینه اعجاز قرآن است و این نظریه نظام است که اکثر علمای معتزله با آن ، مخالفت نمودند» (شیخ مفید، ١٤١٣ج ، ص ٣٤) به نظر میرسد قول به صرفه از نخستین وجوه اعجاز قرآن باشد که دانشمندان اسلامی مطرح کرد و به نقد و بررسی آن پرداخته اند.