چکیده:
یکی از مهم ترین قیام های خونین در دوره پایانی حکومت امویان در خراسان، قیام یحیی بن زید علوی بود. وی که در قیام پدرش حضوری فعال داشته، بعد از شهادت پدر راهی شهرهای عراق و خراسان شد و به مدت سه سال با کوششی خستگی ناپذیر در صدد بیداری مردم آن سامان و تشویق آنان به رهایی از ستم امویان بر آمد و آنان را به دعوتی فرا خواند که بعدها به مکتب زیدیه شهره یافت. دعوت یحیی تجلی همان اهداف و انگیزه های قیام پدرش و گرفتن انتقام خون به ناحق ریخته او بود.
از آنجا که بیشتر مورخان ضمن ابراز نظرات متفاوت و بیان روایات گوناگون خواسته یا ناخواسته سعی در تشکیک انگیزه ها و اهداف قیام یحیی بن زید داشته و او را شخصیتی نافرمان و آشوبگر نمایانده که با تمرد و سرکشی دست به آشوب زده و حتی بیت المال برخی شهرها را غارت کرده و بدین سان قتل او را مجاز جلوه داده اند، نویسنده مقاله را بر آن داشت تا با دقت بیشتر به مقایسه روایات منابع مذکور پرداخته و لا به لای مطالب برخی منابع به حقایق انکارناپذیری دست یابد. پس با چنین رویکردی می توان هدف از این تحقیق را بازخوانی روایات مختلف درباره قیام مذکور، بررسی و تحلیل آن ها، نمایاندن تناقضات و مقایسه نظرات راویان و ذکر اهداف و انگیزه های قیام یحیی بن زید بیان کرد.
One of the most important bloody uprising in the last era of Umayyad government in Khorasan was Yahya ben Zeyd alavi's movement. He was an active warrior in the uprising of his father and after the martyrdom of him ،he went to the cities of Iraq and Khorasan for three years to awaken the people and encourage them to release themselves from Umayyad's oppression. He called them to a movement، which was later known as Zeydi school. Yahya's invitation emanates in his father's aims and motivations. He tries to revenge for unjustifiable murder of his father.
Since most historians expressing different views and traditions deliberately or unwittingly tried to question the motives and aims of the Yahya Ben Zeyd's uprising and depicted him as disobedient and turbulent. He was also accused of robbing the treasury of some cities and thus his murder was allowed. The writer of article compares the traditions with more attention and all inside the statements of some resources could find undeniable facts. The aim of the study is to revise different traditions about this uprising، and present contradictions and compare the views of narrators and mention the aims and motivations of the Yahya Ben Zeyd Alavi's uprising.
خلاصه ماشینی:
٣ هنگامی که زید در زمان خلافت هشام در سال ١٢٢ هـق (یا به روایتی ١٢١ هـق ) بر ضد ظلم و جور حکـام بنـی امیـه در کوفـه قیـام کرده بود، یحیی در آن قیام حضور داشته و بعد از شهادت پدر که پیکـرش را مخفیانـه دفن کرده بودند، چند روزی نزد فردی از خویشاوندانش به نام عبدالملک بن بشـر بـن مروان پنهان شد تا اوضاع آرام گرفت و مأموران از جستجوی او دست کشیدند- بعـد از آن ، وی از کوفه گریخت ٤ و به سوی خراسان رفت .
بدین ترتیـب ، بـه روایـت ابـن اعـثم ، یحیی در این مدت دو بار به بلخ رفته بود، اما بلعمی که نظراتش در این بخش بیشتر با روایات ابن اعثم مطابقت دارد بر خلاف او در آغاز از اقامت یحیـی در مـرو خبـر داده ، سپس به گریختن او به سوی بلخ اشاره دارد.
٢٩ - البلاذری ٢٦١/٣- الطبری ٥٣٦/٥- ابن اعثم ١٢٧/٨ (او در بیان اقامت نخست یحیی در بلخ به ایـن مطلب اشاره دارد)- الاصفهانی ، ص ١٥٤ (او نام فرد مذکور را حریش بن عبدالرحمن ش٧یبانی بیـان کـرده است )- تاریخ الخلفاء، ص ٤٣٩ (وی نیز فرد نامبرده را حریش بـن عمـرو بـن داود بکـری بیـان کـرده است )- ابن اثیر٢٧١/٥- ابن کثیر٦/١٠ - ابن خلدون ١٠٤/٣ (او نیز فرد مذکور را حریش بن عمرو مروان بیان کرده است )- ابن عنبه ، ص ٢٤٩ (وی نیز نـام او را حـریش بـن ابـی حـریش بیـان کـرده اسـت )- میرخواند٣٤٧/٣.
٣٥ - البلاذری ٢٦١/٣- اخبار الدوله العباسیه ، ص ٢٤٣- الطبری ٥٣٦/٥- الاصفهانی ، ص ١٥٦- تاریخ الخلفاء، ص ٤٣٩- ابن اثیر٢٧١/٥- ابن عنبه ، ٢٤٩- برخی مورخان نعلین را بغ٧لین (دواستر) نوشته اند (ر.
(
, 
, 
)
