چکیده:
محمدکاظم بن محمد اسرار تبریزی (۱۲۶۵ ـ ۱۳۱۵ ق.)، از عرفا و شعرای دوره قاجار است که در باب تذکرهنویسی آثار قابل توجهی از خود به یادگار گذاشته است. حدیقة الشعراء و بهجة الشعرای وی در حقیقت در بردارنده شعر مرثیهسرایان و طنز پردازان دیار آذربایجان است که به ترکی و فارسی شعر سرودهاند؛ در این میان بیست شاعر فارس زبان نیز در حدیقة الشعراء معرفی شده است. نویسندگان و ادیبان نامداری علیرغم وجود نسخ خطی این آثار، متاسفانه به علت عدم تفحص و جستجوی نسخهشناسانه و رویت نسخههای خطی این دو اثر، مطالب نادرستی درباره این آثار نگاشتهاند. خوشبختانه در سالهای اخیر، چندین اثر از اسرار علیشاه تبریزی به چاپ رسیده، که حدیقة الشعراء نیز در شمار این آثار میباشد. دکتر حسین محمدزاده صدیق این تذکره را تصحیح و منتشر کرده است. مقاله حاضر، حاوی گزارشی از وضعیت تصحیح متون مربوط به آذربایجان و زبان ترکی، زندگی و آثار اسرار علیشاه تبریزی، معرفی حدیقة الشعراء و بهجة الشعراء و همچنین بررسی و نقد چاپ تصحیحی حدیقة الشعراست
خلاصه ماشینی:
"اسرار به صراحت تمام در حدیقة الشعراء مینویسد: در این اثر بنا داشته است غیر «از شعرای تبریز و آذربایجان و مضافات آن» احوال و اشعار کس دیگر را ثبت نکند؛ ولی از آنجا که احوال چند شاعر از شعرای شیروانات را ثبت کرده، از «نیر زنجانی» نیز یادی کرده و بیتی از او در نفی جنون آورده است.
مصنف در این اثر بنا داشته است غیر «از شعرای تبریز و آذربایجان و مضافات آن» احوال و اشعار کس دیگر را ثبت نکند؛ ولی از آنجا که احوال چند شاعر از شعرای شیروانات را ثبت کرده است، از نیر زنجانی نیز یادی کرده و بیتی از او در نفی جنون آورده: منه نمه دئیسن دئ، دلی چاغیرماگیلان نه نقص عقلیدی بو بلکه کیم محبتدیر اسرار ضمن معرفی ضیاء، گفتگوی خود با او را در مورد گرویدن وی به فرقه بابیه نقل میکند.
در تبریز کتابت شده و جزء مجموعه اهدایی حاج حسین آقا نخجوانی، در همان کتابخانه نگهداری میشود و مصحح همین نسخه را در تصحیح خود استفاده کرده است؛ ولی نسخه خطی مورد استفادۀ خود را، همان نسخۀ بهجة الشعراء معرفی کرده است (ص.
با توجه به برخی از قرائن چنین به نظر میرسد۲۶ که مصحح در آغاز، بهجة الشعراء را تصحیح کرده و حتی بخشی از مقدمه را نیز بر اساس آن نگاشته و بعد از آن به حدیقة الشعراء دست یافته و با آنکه میدانسته که این دو تذکره تفاوتهایی با هم دارند؛ ولی به دلیل نزدیکی و اشتراکات فراوان، نسخۀ نهایی تصحیح خود را حدیقة الشعراء قرار داده است."