چکیده:
در مقاله پیش رو، با بررسی متنشناسانه یکی از ابیات شاهنامه در داستان نرسی (تو از جای بهرام و نرسی به بخت/ سزاوار تاجی و زیبای تخت) نشان داده شده که ضبط برگزیده مصحح از این بیت، در واقع صورتی گشتگییافته است. این گشتگی گویا آگاهانه ایجاد شده، و هدف از آن رفع تناقضی تاریخی میان گفته فردوسی با روایت مورخان (همچنین با گفتار خود او) بوده است. در بیت مورد نظر، فردوسی شمار بهرامان پیش از نرسی را چهار تن میداند، حال آنکه چه در شاهنامه و چه در منابع تاریخی دوران ساسانیان، شمار بهرامشاهان پیش از نرسی تنها سه تن است. در ادامه مقاله کوشیده شده است تا علل احتمالی ایجاد این تناقض بررسی شود
خلاصه ماشینی:
"اساسا «از چار» به چه معنی است؟ چرا باید برنویسان برای سادهتر کردن معنی بیت، آن را دشوارتر کنند؟ کسی که خود در حال کتابت شاهنامه (یا خواندن آن و تصحیح برخی از دشواریهای آن در حین مطالعه) باشد، به سادگی درمییابد که فردوسی پیش از نرسی، تنها سه بهرام را نام برده است (بهرام اورمزد، بهرام بهرام و بهرام بهرامیان)؛ حال چگونه واژۀ «چار» به ذهن آن برنویس میرسد تا آن را به جای «جای» بنشاند؟ از سوی دیگر، برنویسانی که تا کنون در بسیاری موارد، «از»هایی را که به معنی حرف اضافۀ دیگری بودهاند، به آن حروف اضافۀ دیگر گردانده بودند (آنگونه که خالقی مطلق میگوید؛ فردوسی، ۱۳۸۶- ۱۳۸۹: نهم/ ۶۴۴)، چگونه است که در این مورد هیچ کدام «از جای» را به «بر جای» نگرداندهاند؟ آنگونه که از نسخهبدلها پیداست، تنها یک نسخه «از» را تغییر داده، و آن یک نسخه هم بر جای آن «ای» نهاده است، نه «بر».
۱. با دقت در منابع تاریخی، میتوان دانست که این منابع دربارۀ شمار پادشاهان بهرامنام ساسانی، پیش از نرسی، بر سر دو عدد اختلاف دارند: بیشترینۀ منابع شمار آنان را سه نفر میدانند (طبری، ۱۸۷۹- ۱۸۸۱: ۲/۸۳۳-۸۳۵؛ بلعمی، ۱۳۷۳- ۱۳۷۸: ۱/۶۱۷- ۶۱۸؛ حمزۀ اصفهانی، بیتا: ۱۹؛ گردیزی، ۱۳۶۳: ۲۶؛ ثعالبی، ۱۹۶۳: ۵۰۰-۵۰۸؛ ابنالاثیر، ۱۴۰۷: ۱/۳۰۰-۳۰۱؛ مسعودی، ۱۳۸۲: ۱/۲۴۵-۲۴۸؛ یعقوبی، ۱۳۸۲: ۱/۱۹۷-۱۹۹؛ مسعودی، بیتا: ۱/۸۸)؛ برخی منابع نیز دو بهرام را پیش از نرسی یاد میکنند (دینوری، ۱۹۶۰: ۴۷؛ نهایة الارب: ۲۱۲- ۲۱۵؛ مقدسی، ۱۳۷۴: ۱/۵۱۲-۵۱۳)."