«جنات اربعه» در آینه ی «نهایة الارب» نویری مقاله

در طول تاریخ ، برخی مناطق به دلایلی همچون قداست ، برخورداری از ارزش های مذهبی، اهمیت تجاری و اقتصادی، موقعیت سیاسی و یا مرکزیت و جایگاه علمی، پیوسته مورد توجه بوده اند. از سوی دیگر برخی از سرزمین ها نه به دلایل مذکور بلکه به سبب برخورداری از طبیعت زیبا و دل انگیز و مناظر چشم نواز، مورد توجه جهانگردان و جغرافینویسان قرارگرفته اند. در ادوار گذشته در گستره وسیع سرزمین های اسلامی، مکان های خرم و سرسبز و خوش آب وهوای زیادی وجود داشته است که حکم گردشگاه های طبیعی را داشته اند، لیکن جهانگردان و جغرافی دانان مسلمان ، از آن میان به چهار نزهتگاه سغد سمرقند، شعب بوان ، رودخانه ابله و غوطۀ دمشق ، توجه بیشتری نشان داده و از آنها با عنوان جنات اربعه یادکرده اند. این مساله که نگارندگان جغرافیای تاریخی سرزمین های اسلامی در آثار خود در چه حد و چگونه به این مناطق پرداخته اند و دلیل توجه ویژه به چهار منطقه خاص و شهرت آنها به جنات اربعه طی سده های متمادی چه بوده است ، مطلبی در خور تامل و بررسی است که به عنوان موضوع اصلی این نوشتار به آن پرداخته شده است . از میان این نگارندگان ، نویری در بخشی از اثر ارزشمند خود «نهایۀالارب » به نحوی شایسته ، دیده ها و شنیده های خود را در مورد هر یک از این مناطق با به کارگیری نثر و نظم ادبی 1.Ldehghanitafti@gmail.comتاریخ دریافت : ٩٤/٢/١٧ تاریخ تصویب : ٩٩/٩/٠٢ که شاخصه سبک نگارش دوران وی می باشد، به رشته تحریر درآورده است . یافته های این پژوهش نشان می دهد که توجه بیشتر به این چهار مکان خاص ، علاوه بر سر سبزی و خرمی و طبیعت مفرح و نیز آب وهوای مطبوع آنها، به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و واقع شدن در نزدیکی و یا در مسیر گذرگاه های پرتردد و شاهراه های مهم بازرگانی آن دوره بوده است .