چکیده:
از مهمتـرین مشــکلات شــناخت معمـاری پــیش از اســلام کمبــود آثـار ســالم برجــای مانــده از آن زمــان اســت . ایــن مســئله بــه خصــوص در مــورد دورة اشــکانی (٢٤٧ ق . م تــا ٢٢٤ م ) صــدق مــیکنــد. دوره ای کــه در آن مــدارک خــاص ، کمیــاب و گنــگ اســت و معمــولا بیشــتر آثــار معمــاری مربــوط بــه ایــن دوره در خــارج از مرزهــای ایــران امــروزی قــرار دارنــد. بــه دلیــل کمبـود آثـار معمـاری دورة اشـکانی، شـناخت مـا در مـورد معمـاری ایـن دوره بیشـتر بـر اسـاس قـلاع و دژهـای برجـایمانـده از ایـن دوره اسـت . تابـه حـال ، بـر اسـاس ایـن آثـار برجـایمانـده ، توانسـته ایــم برخـی از نقـاط تاریـک معمـاری اشـکانی را روشـن کنــیم و اسـتفادة بیشــتر از آنهـا این فرصـت را پـیش خواهـد آورد تـا بـه جزئیـات بیشـتری در ارتبـاط بـا معمـاری و سیسـتم هـای دفــاعی ایــن دوره پــی ببــریم . وضــعیت جغرافیــایی ســرزمین ایــران ، واقــع شــدن آن در منطقــه ای حـد فاصـل بــین آسـیای میانــه ، هنــد، بـین النهـرین و آســیای صـغیر، و قــرار داشــتن آن در مســیر جـاده ابریشـم ، همـواره ایـن سـرزمین را در معـرض حملـه هـا و تهـاجم هـای ملـل ، اقـوام و قبایـل مجــاور قــرار داده اســت ، بنــابراین حاکمــان کشــور مجبــور بــوده انــد از منــاطق مــرزی در برابــر هجــوم بیگانگــان محافظــت کننــد. یکــی از مــوثرترین شــیوه هــا بــرای آمــادگی در برابــر حملــه احتمــالی، احــداث اســتحکامات در نقــاط حســاس بــوده اســت . در ایــن مقالــه تــلاش مــیشــود یکــی از مهمتــرین مجموعــه بناهــای ایــن دوره ، یعنــی «اســتحکامات پــارتی» معرفــی و مــورد بررسی قرار گیرند. براین اسـاس بـه نظـر مـیرسـد بیشـتر قلعـه هـای اشـکانی پلانـی چهـارگوش بـا بـرج هـایی گــرد در گوشــه هـا دارنــد کـه ایــن ویژگــی در سرتاسـر امپراطــوری دیــده مـیشــود، ولــی اســتفاده از مصــالح بــر اســاس ویژگــیهــای جغرافیــایی در قســمت هــای مختلــف متفــاوت بوده است .
خلاصه ماشینی:
تنها پژوهش انجام شده در این زمینه بررسی استحکامات و قلعه های اشکانی بین - النهرین است که برگامینی آن را انجام داده است ١٩٨٧ ,Bergamini)).
پایه های دیوار دفاعی نسای قدیم که از چینه و خشت ساخته شده ، بین هشت تا نه متر ضخامت دارد و دارای ٤٣ برج در فواصل منظم از یکدیگر است .
طی دوره های پارتی و ساسانی بر استحکامات و وسعت شهر افزوده شد، اما در دورة اسلامی استقرار از این محل به قسمت غربی (سلطان قلعه ) انتقال یافت (٥٤ :١٩٩٤ ,Kurbansakhatov &Herrmann ).
به نظر میرسد طرح ریزی این قلعه دنباله رو دیگر قلعه های پارتی مرو باشد؛ چراکه پلان این قلعه نیز مربع شکل است و دیوارهای دفاعی آن با برج هایی در فواصل معین تقویت شده که همگی آنها در بخش داخلی دیوار دفاعی طرح ریزی شده اند (١١ :٢٠١٤ ,Simpson).
در امتداد این دیوار دفاعی استحکامات دیگری دیده میشود که زندان نام دارد که از چینه ساخته شده است (٣٨٥ :١٩٧٥ ,Keall).
مصالح به کار رفته در بیشتر قسمت ها از جمله استحکامات این قلعه ، برج های دژ و حصار سنگی، از سنگ و ملات گچ است (درخشی، ١٣٨١: ٤٨).
K( 1994) the International Merv Project Preliminary Report on the Second Season 1993, Iran, Vol. 32 (1994), pp.
St. J,(1999) the International Merv Project Preliminary Report on the Seventh Season (1998), Iran, Vol. 37 (1999), pp.
St. J( 2001) The International Merv Project Preliminary Report on the Ninth Year (2000), Iran, Vol. 39 (2001), pp.