چکیده:
فرهنگ زندگینامههای علمی یا Dictionary of Scientific Biography که ترجمه فارسی آن با عنوان زندگینامه علمی دانشوران منتشر میشود، همچنانکه از نامش پیداست دانشنامهای درباره زندگی و کارنامه دانشوران سراسر جهان از دوران باستان تا اواخر سده ۲۰ میلادی است. ۱۴ جلد این دانشنامه از ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۶ بهطور منظم و هر سال دو جلد با هم منتشر گردید. «ذیل نخست» و «نمایه» (جلدهای ۱۵ و ۱۶) نیز در ۱۹۷۸ و ۱۹۸۰ منتشر شدند. این شانزده جلد در ۱۹۸۱ بار دیگر به صورت یکجا (در ۸ مجلد) منتشر شدند. «ذیل دوم» این اثر نیز در ۱۹۹۰م. در دو جلد (جلد ۱۷ و ۱۸) منتشر گردید. بررسی متن اصلی این کتاب نشان از آن دارد که اشکالاتی در روش و ساختار این دانشنامه وارد است. از جمله آنهاست آشفتگی در یادکرد اطلاعات جغرافیایی مربوط به محل تولد و درگذشت دانشمندان، آشفتگی در چگونگی ارجاع، اشتباه و آشفتگی در نحوه یادکرد تاریخهای هجری قمری و شمسی و سپردن برخی مقالات به نویسندگان نهچندان مبرز که به تولید مقالاتی ضعیف منجر شده است. انتشار ترجمه فارسی این کتاب با نام زندگینامه علمی دانشوران، به همت شرکت انتشارات علمی-فرهنگی از سال ۱۳۶۶ش. آغاز شد اما این کار پس از گذشت ۱۷ سال هنوز به میانه نرسیده و تاکنون فقط ۵ مجلد از آن منتشر شده است. همزمان با انتشار جلد دوم، کار اصلی ترجمه بر عهده «بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی» سابق و «بنیاد دانشنامهنگاری ایران» قرار گرفت. مجلدات دوم تا پنجم در سالهای ۱۳۷۲، ۱۳۷۵، ۱۳۸۷ و ۱۳۹۱ منتشر شد. در این مقاله صرفا به مهمترین اشکالات این ترجمه اشاره میشود که عموما به روش و رویکرد دستاندرکاران این کار معطوف است. از جمله آنها میتوان به تغییرات مکرر و بیدلیل در رویکرد آنهم بدون ذکر کمترین توضیحی به خوانندگان، بهکارگیری تاریخ هجری شمسی به جای تاریخ میلادی، کمرنگ بودن نقش ویراستاران و ناظر و توجه اندک به یکدستسازی ترجمهها، دستبرد و تغییرات نابهجا در متن اصلی، ترجمههای دیگرگون یا چندگانه و بسیاری مطالب دیگر اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
همچنین است دو مثال زیر: ALBERTUS MAGNUS, SAINT (I/99a) AUGUSTINE OF HIPPO, SAINT (I/333b) پیشوندهای نام خانوادگی چون Von، De (در حالت وصل۳۷ به صورت: D’) بدون جداسازی با کاما پس از نام ( و نه پیش از نام خانوادگی) آمدهاند: ABANO, PIETRO D’ (I/4a) ALBERTI, FRIEDRICH AUGUST VON (I/95b) ALEMBERT, JEAN LE ROND D’ (I/110b) FERMAT, PIERRE DE (IV/566a) صورتهای دیگر نام دانشور عموما پس از نام اشهر وی آمده است مانند: ABAILARD, PIERRE, also known as Peter Abelard (I/1a) IBN BAJJA, ABU BAKR MUHAMMAD IBN YAHYA IBN AL-SA’IGH, also known as Avempace or Avenpace (I/408b) شورای ویراستاران گویا در مورد نام اشهر دانشوران دورۀ اسلامی تردید بسیار داشته است زیرا اولا مقالۀ بسیاری از این دانشوران ذیل مدخلی جز نام اشهر آمده است و ثانیا برای رفع این نقیصه یا آسانشدن کار خوانندگانی که احتمالا چندان با نام اشهر آنان آشنا نیستند صورتهای مختلف نام آنان به «صورت انتخاب شده به عنوان مدخل» ارجاع شده است.
برخلاف ویراستاران متن اصلی که نمیدانستهاند طی ۱۰ سال (۱۹۷۰-۱۹۸۰ میلادی) چه مقالاتی قرار است برایشان نوشته شود، دستاندرکاران زندگینامۀ علمی دانشوران هنگام دستیازیدن به ترجمۀ این دانشنامه، متن کامل همۀ مجلدات ۱۶گانه را در دست داشتهاند و اگر میخواستند با هدف « آسان ساختن کار چاپخانه» و«کاهش حجم ترجمۀ فارسی» نام «شماری» (و نه همۀ!) نشریات را با «نشان اختصاری» یاد کنند، میتوانستند با بررسی آماری متن و کتابشناسی مقالات این ۱۶ جلد سیاهۀ کاملی از همۀ مجلات یاد شده در متن اصلی و شمار تکرار هر عنوان تنظیم کنند و سپس با توجه به این جدول، برای پربسامدترین آنها کوتهنوشت برگزینند و در این گزینش نیز باید بلند!» برگزیدهاند تا با تکیه بر «اختلاف چشمگیر طول نام اصلی و نشانۀ اختصاری» هر چه زودتر لزوم «کوتهنویسی» را به خواننده بپذیرانند.