چکیده:
در این مقاله ابتدا به تعریف و توصیف لهجه شناسی به عنوان رشته ای مستقل با اهداف و روش های خاص خود میپردازیم . سپس به طور اجمالی زبانشناسی تاریخی ، اهداف کلی و روشهای رایج در آن را توضیح می دهیم . این توضیحات به ما در شناخت خاستگاه لهجه شناسی کمک خواهد کرد. آنگاه تاریخچه توجه ایرانیان به گوناگونی های لهجه ای را مرور می کنیم و سرانجام به دو نمونه عینی از کاربرد لهجه شناسی در زبانشناسی تاریخی اشاره می نماییم . در این گزارش بیشتر از منظر مطالعات تاریخی به کاربرد های لهجه شناسی توجه می کنیم و سعی ما در این است که با به دستدادن شواهد و مثال های عینی از فارسی و لهجه های ایرانی اهمیت لهجه شناسی را در مطالعات تاریخی باز نماییم .
خلاصه ماشینی:
با توجه به حجم زیاد داده ها، معمولا انجام پروژه های لهجه شناسی و یا تهیه اطلس زبانی در یک گستره جغرافیایی وسیع ، از عهده یک نفر خارج است و این امر کار گروهی، پشتکار و منابع مالی زیادی را می طلبد.
رودیگر اشمیت در کتاب "زبان های ایرانی در گذشته و حال" از این گونه داده ها با عنوان "شواهد فرعی"Nebenueberlieferung یاد کرده است (ص ٦) وی همچنین به استفاده ازشواهد فرعی برای پر کردن خلاء های اطلا عاتی مربوط به فارسی میانه و باستان اشاره کرده است (رک: فصل ١و ٣).
دربعضی از متون نیز مولفان نمونه هایی از لهجه ها را به دلایل مختلف آورده اند، مانند کتاب اسرار التوحید که در آن در بعضی مواضع محاوره بین اشخاص را نقل شده است ، راحه الصدور که در آن شش بیت لهجه ای( فهلویات) در صفحات ٤٥،٤٦و ٤٦٠ آمده است ، کتاب المعجم که در آن در بسیاری از مواضع اشعار محلی قدیمی آمده است (ص ١٠٤،١٠٥،١٠٦،١٢٥،١٢٦،١٧٢،١٧٣،١٧٤)، ویا تاریخ طبرستان که در آن در چند مورد جملات و اشعار طبری ضبط گردیده است (مثل ص ٧٠و ١٠٨)، و همچنین در مرصاد العباد( تالیف سال ٦١٨ هجری ص ٩٥ ) و بسیاری کتب دیگر.
نمونه هایی از کاربرد داده های لهجه شناسی در مطالعات تاریخی زبان فارسی همانطور که قبلا گفتیم بسیاری از کتب فارسی متقدم حاوی مقدار معتنابهی عناصر و صورتهای لهجه ای است که با توجه به خصوصیات زبانی مولف /کاتب که وارد متن شده است .