چکیده:
ایران کشوری چندقومی است و زبان ترکی آذربایجانی با جمعیت گویشور زیاد، یکی از مهم ترین زبانها در کشور است . با این حال پژوهش جامعه شناختی جامعی ، که وضعیت و موقعیت این زبان را بررسی کند، انجام نگرفته است . تحقیقات انجامشده دربارة سایر زبانها و گویش های ایران، از جمله بلوچی ، مازندرانی ، بختیاری، و گیلکی نشان می دهد که بیشتر آنها در معرض خطر زوال و انحطاط قرار دارند. با درنظرگرفتن چنین وضعیتی ، به نظر می رسد که ، علیرغم جمعیت گویشور زیاد، زبان ترکی آذربایجانی نیز شرایط مشابهی داشته باشد و زبان فارسی ، زبان مسلط و با منزلت کشور، جایگاه فعلی زبان ها و گویش های ایران را بیش از پیش متزلزل خواهد کرد. برای تعیین صحت یا سقم چنین فرضیه ای، پرسش نامه هایی بین ١٨٠ زن و مرد، که به صورت تصادفی از مناطق مختلف سه شهر تبریز، اهر و مرند انتخاب شده بودند، جهت پاسخ گویی به ٤٤ سوال برای بررسی تاثیر عوامل مهاجرت برونقومی (مهاجرت به مناطق فارسنشین ) و ازدواج بین قومی ، در میزان مخاطره یا ایمنی زبان ترکی آذربایجانی ، توزیع گردید. تحلیل آماری دادههای پرسش نامه ها حاکی از آن است که این عوامل تاثیر بسیار منفی در این زبان داشته و باعث قطع انتقال بین نسلی زبان-که مهم ترین عامل و رمز بقای یک زبان محسوب می شود- در خانوادههای مهاجران می گردد.
خلاصه ماشینی:
"برای تعیین صحت یا سقم چنین فرضیه ای، پرسش نامه هایی بین ١٨٠ زن و مرد، که به صورت تصادفی از مناطق مختلف سه شهر تبریز، اهر و مرند انتخاب شده بودند، جهت پاسخ گویی به ٤٤ سؤال برای بررسی تأثیر عوامل مهاجرت برونقومی (مهاجرت به مناطق فارسنشین ) و ازدواج بین قومی ، در میزان مخاطره یا ایمنی زبان ترکی آذربایجانی ، توزیع گردید.
اهمیت چنین موضوعی و نگرانی و علاقه مندی پژوهشگر و همچنین نبود تحقیقات کافی ، پژوهشگر را بر آن داشت که با پژوهشی میدانی در سه شهر تبریز، اهر و مرند، وضعیت زبان ترکی آذربایجانی بر اساس چارچوب ارائه شده توسط یونسکو (٢٠٠٣)، و اثر دو زیرعامل مهاجرت برونقومی و ازدواج بین قومی را در امکان بقا و ادامة حیات یا مرگ احتمالی زبان ترکی ، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
دادههای تحقیق و تحلیل آنها نشان می دهد که به خاطر بالابودن آهنگ ازدواج بین قومی ترکزبانان با فارسزبانان و همچنین بالابودن نرخ مهاجرت از استانهای آذربایجان به ویژه سه شهر مورد بررسی ، زبان ترکی جمعیت قابل ملاحظه ای از گویشوران خود را در بلندمدت از دست خواهد داد.
٤- نتیجه گیری یافته ها و مباحث نظری پژوهش حاضر حاکی از این است که علیرغم جمعیت بالای گویشور، زبان ترکی آذربایجانی از دو زیرعامل مهاجرت برونقومی و ازدواج بین قومی تأثیراتی منفی را متحمل شده و به خطرافتادن این زبان، در صورت تداوم چنین روند تغییر تدریجی دور از انتظار نیست ."