چکیده:
کارکرد کلامی تقابل واژگانی برای نخستین بار در قالب انگارة نظری جونز (٢٠٠٢) مورد بررسی قرار گرفت ، و هفت طبقة اصلی شامل کمکی ، همپایه ، ممیز، انتقالی ، منفی ، تفضیلی ، و اصطلاح معرفی گردید. نگارندة مقالة حاضر کوشیده است ، با تکیه بر طبقه بندی مذکور، برای نخستین بار و بر پایة رهیافتی پیکره- بنیاد، نقش و کارکرد کلامی تقابل را در پیکرهای طبیعی از زبان فارسی ارزیابی کند. به این منظور ١٠٠٠ جملة شامل جفت واژههای متقابل از ١٦ متن مکتوب فارسی استخراج شد و نوع کارکرد کلامی جفت واژههای هر جمله تشخیص داده شد. یافته ها نشان می دهد که از میان چهار مقولة واژگانی صفت ، اسم ، فعل و قید، مقولة صفت فراوانی بیشتری در تشکیل جفت واژههای متقابل دارد. همچنین ، دو جفت واژة «چپ -راست » و «بالا-پایین » پربسامدترین جفت واژههای متقابلند. از سوی دیگر، اطلاعات آماری مربوط به نقش کلامی تقابل حاکی از آن است که برخلاف سه زبان انگلیسی ، سوئدی و ژاپنی ، که کارکرد کمکی در آنها پربسامدترین کارکرد کلامی به شمار می آید، این جایگاه در زبان فارسی به کارکرد همپایه اختصاص دارد. فراوانی قابل ملاحظة کارکرد اصطلاح در زبان فارسی نشان می دهد که یکی از کارکردهای کلامی تقابل واژگانی در زبان فارسی ، ساخت اصطلاح و ضربالمثل است .
خلاصه ماشینی:
"جدول ١- جفت واژههای پربسامد در پیکره جفت واژه فراوانی جفت واژه فراوانی 1 چپ – راست 27 9 شهر – روستا 11 2 بالا – پایین 23 10 است - نیست 11 3 بزرگ– کوچک 16 11 افزایش - کاهش 11 4 صبح – شب 16 12 پدر- مادر 10 5 مفرد– جمع 16 13 داخلی - خارجی 10 6 کم – بیش 16 14 فردی- اجتماعی 10 7 رفت – آمد 15 15 زن – شوهر 9 8 روز– شب 12 16 دختر – پسر 9 مجموع 222 جدول شمارة ٢، فراوانی انواع کارکردهای کلامی تقابل در پیکرة مطالعة حاضر را به تفکیک چهار مقولة واژگانی صفت ، اسم ، فعل و قید نشان می دهد.
شایان ذکر است که مجموع درصد کارکردهای کلامی تقابل در مطالعات مربوط به انگلیسی ، سوئدی و ژاپنی ، ١٠٠ نیست ، زیرا در پژوهش های مذکور، در پیکرههای سه زبان مورد نظر، مواردی مشاهده شدهاند که زیر هیچ یک از هفت نوع کارکرد مندرج در جدول شناسایی نشدهاند.
جدول ٣- درصد فراوانی انواع کارکرد کلامی تقابل در چهار زبان انگلیسی ، سوئدی، ژاپنی و فارسی کمکی همپایه انتقالی ممیز منفی اصطلاح تفضیلی انگلیسی (جونز،٢٠٠٢) 38/7 38/4 3 5/4 1/2 0/8 6/8 سوئدی (مورفی و همکاران، (2009 44/8 25/4 3/9 4 1/2 0/8 6/3 ژاپنی (مولیسن و ایسونو،٢٠٠٩) 54/8 13 8/7 6/2 2/3 - 2/5 فارسی (پژوهش حاضر) 16/7 45/6 9/1 11 6 9/3 2/3 / / / / نمودار ٣- مقایسة انواع کارکرد کلامی تقابل در چهار زبان انگلیسی ، سوئدی، ژاپنی و فارسی ٤- نتیجه گیری در این پژوهش ، پس از معرفی انگارة نظری جونز (٢٠٠٢)، در تشخیص نقش و کارکرد کلامی تقابل واژگانی ، ابتدا پیکرهای از متون مکتوب در زبان فارسی تهیه شد و سپس جفت واژههای متقابل در ١٠٠٠ جمله از پیکره شناسایی شد."