چکیده:
ضحاک همواره اسطوره ای شگفت در میان شخصیت های اساطیری در ادبیات پیش از اسلام بوده است، آیا می توان دوره مشخص تاریخی برای او جست و یا آنچنان که اوستا تصویر می کند او همچنان شخصیتی نیمه اهریمنی، نیمه انسانی است که هویت واقعی اش در غبار زمانهای دور دست ناپیداست? این مقاله سعی دارد پرتوی بر تندیس این اسطوره کهن بیفکند و از خلال یک مقایسه...
خلاصه ماشینی:
اژدهایی به نام آز ∗ محمدنوید بازرگان چکیده مقاله ضحاک (آژی دهاک) همواره اسطورهای شگفت در میان شخصیت های اساطیری در ادبیات پیش از اسلام بوده است ، آیا می توان دورۀ مشخص تاریخی بـرای او جسـت و یا آنچنان که اوستا تصویر می کند او همچنان شخصیتی نیمـه اهریمنـی ، نیمـه انسـانی است که هویت واقعی اش در غبار زمانهای دوردست ناپیداست ؟ ایـن مقالـه سـعی دارد پرتوی بر تندیس این اسطوره کهن بیفکند و از خلال یک مقایسه دقیق نشـان دهـد کـه مشابهتهای شگفتی میان آژی دهاک و دیو آز موجود است .
اما در هر حال این نکته ای عجیب است که چگونـه دینـی کـه در واپسـین آثـار مکتوب خود و در فرهنگ دینی متأخر تا این اندازه بـر اهمیـت دیـو آز تکیـه دارد، در قدیمی ترین بخشهای مکتوب بکلی از آن غافل مانده باشد؟ آیا به عنـوان یـک احتمـال می توان چنین اندیشید که دیو آز در بخشهائی از گاهان حضوری جدیتـر داشـته و در کوران حوادث و گذر زمان از میان رفته است و یا در بازنگریها و بازنویسی های اوستا در حکومت های گوناگون بجهت از میان برداشتن هرگونه مشـابهتی بـا افکـار ارتـدادی زروانی و مانوی دستخوش حذف و تعدیل شده است ؟ بهتر است برای بررسی دقیقتر گاهـان را پشـت سرگذاشـته و بـه شـواهدی کـه بوجود آز در بخشهای دیگر اوستا اشاره دارد بپردازیم : در اوستای متأخر که یا در زمان زرتشت و یا طبق نظر مری بـویس حـدود یـک قرن پس از آن نگاشته شده است ٢٧ و شامل قسمتی از یسن هـا، ویسـپرد، خـرده اوسـتا، یشت ها، وندیداد، هادخـت نسـک، اوگمـدئچا، ویتانسـک، آفـرین پیغـامبر زردشـت و ویشتاسب یشت است و پنج ششم کتاب دینی را تشکیل می دهد، ردپای دیو آز تنهـا در وندیداد و یسن ها بچشم می خورد.