چکیده:
هنوز با وجود اینکه صدها دست نویس شاهنامه حکیم توس مورد بررسی و تحقیق صاحب نظران قرار گرفته است، باز گه گاه و از روی اتفاق پرده از رخسار حجله نشینانی تنها مانده و فراموش شده برداشته می شود و مشتاقان هنر و دوست داران و ادیبان یا هنرمندانی را که انتظار ندارند چنین اتفاقی رخ دهد، در حیرت فرو می برد.
یکی از این دست آثار، شاهنامه ای کامل، مصور و مذهب با خوش نویسی بسیار زیباست که در سال 1044 هجری قمری در دارالسلطنه قزوین به دست توانای خوش نویسی به نام عبدالرزاق قزوینی و با هنرمندی نگارگرانی چیره دست فراهم آمده که تا کنون کسی از آن آگاهی نداشته است. این دست نویس ارزشمند و گران قدر اکنون در آرشیو ملی کابل افغانستان نگه داری می شود و تا کنون به جامعه ادبی و هنری معرفی نشده است. در این نوشته کوشش می شود که تا حد مقدور به معرفی این اثر هنری برای نخستین بار پرداخته شود.
Despite the fact that hundreds of manuscripts of shahnameh have been investigated by the scholars، yet sometimes quite accidently mystery is unveiled from an abandoned and forsaken copy only to bewilder the eager artists and literary figures. Of such works، is a complete Shahnameh، illustrated and gilded with beautiful calligraphy produced by the calligrapher Abdul Razzagh Ghazvini and with the artistic collaboration of other infamous painters in the year 1044 Hijra found in Ghazvin’s Darossaltaneh. This invaluable manuscript is currently kept in the national archive of Kabul، in Afghanistan and has not yet been introduced to the artistic and literary circles. The purpose of this article is to introduce this artistic work for the first time.
خلاصه ماشینی:
آن چه دراين نوشتارموردتوجـه ومعرفـيقـرارگرفتـه اسـت ،دسـت نويسـياز شاهنامه ايکامل ازاستادسخن فردوسيتوسياست که اکنـون درآرشـيوملـيکشـور افغانستان نگه داريميشودوتاکنون به جامعۀعلمي–هنريجهان عرضه نشده است .
اين شاهنامه جزوشاهنامه هايکامل مذهّب ومصوّرياست که درزمان سلطنت 1 شاه صفي(١٠٥٢–١٠٣٩)ودرسنۀ١٠٤٤درقزوين باخطّيخوش نوشـته شـده و به مناسبت موضوع ،نگاره هايينيززينت بخش داستان هايآن شده است .
هنرمندخوش نويس ايـن اثـرمانـدگارونفـيس عبـدالرزاق قزوينـياسـت ،امـااز رقم هاينگاشته شده دربرخيازنگاره هاتنهانام يک تن ديده ميشودواو«ابن محمـد سميع »(يامحمدمسيح )محمدشفيع است ،ليکن بررسيهنرينگاره هانشـان گـرايـن است که تمام آن هابه وسيلۀاونگاشته نشده وهنرمندانيديگرنيزدرنگارگريها–بنا برشيوه هايکار–سهيم بوده اند.
»وسپس آثاراوراچنين معرفيمـيکنـد: «يک نسخه منتخب حديقۀالحقيقه ،درکتابخانه حاج سيدنصرالله تقوياست که به قلـم کتابت خوش نوشته است وتاريخ ورقم دارد:تحت نام «انتخاب الحديقۀفيسنۀتسـع و عشرين والف ،مسودّۀعبدالرزاق عفيعنه ،وشايدکه اين نسخه خط همـان عبـدالرزاق باشد.
»(بياني،١٣٦٣،٣٩٢) چنان که ملاحظه ميشود،دکتربيانيکتابت نسخه منتخب حديقـه رابـاترديـداثـر عبدالرزاق موردبحث ماميداندوظاهرًاهيچ قطعه يامرقعيازويرانديده ومعرفـينکـرده است وبه طريق اوليازشاهنامه ارزشـمنداونيـزخبـرينداشـته اسـت ،چـه احتمـالاًايـن شاهنامۀنفيس درحملۀافغان هابه اصفهان ازکشوربه غنيمت برده شده بوده است .
-حاميياسفارش دهنده حسين بن کـامران اسـت کـه دريکـيازشمسـه هـاي صفحات آغازين دست نويس ،پس ازشمسه ايکـه نـام کتـاب درآن نوشـته شـده ،درج گرديده است .
) «رفتن فردوسيبه مازندران » «رفتن فردوسيبه جانب بغداد»(!) «ذکرسلاطين ماضي » «مدت پادشاهياشکانيان » «مدت پادشاهيساسانيان » اين مقدمه ،چنان که ازمحتوايآن برميآيد،تلفيقياست ازمقدمه هاييکـه بـر شاهنامه هايپيشين نوشته شده است .
همچنـين شـاهنامه هـاييکـه بـاحمايـت سـه شـاهزادۀمعـروف تيموري:بايسنغر،محمدجوکيوابراهيم سلطان تهيه شده کـه مهـم تـرين آنهـاهمـان شاهنامۀبايسنغرياست ،بايدپذيرفت که اين قبيل شاهنامه هادرکارگـاه هـايشـاهانه و باهزينه هايهنگفت توليـدشـده اسـت .