چکیده:
نوشتار حاضر در صدد بررسی تطبیقی اندیشه های سیاسی دو فقیه بـرجسـته شـیعه آیة الله «نائینی » و آیـة الله «شهید سیدمحمدباقر صدر» می باشد. در این پژوهش سعی شده است تا وجوه افتراق و اشتراک نظریات آنان تبیین شود. عمده ترین وجوه اشتراک نظریـات سیاسـی ایشان در نوع تفسیر از منشاء قدرت سیاسی ، دفاع از کیان اسلامی و اعتقـاد بـه نقـش و ارادة مردم در تحقق نظام سیاسی و آرمان های الهی می باشد و وجوه افتراق نظریات سیاسـی ایـن دو فقیه در موضوعاتی ؛ هم چون مبنای مشروعیت ، ماهیت حکومت ، حوزه تصرف و حاکمیت فقهـاء و نوع نگرش حاکم ، قابل درک است . نکتة مهم این است که علـی رغـم اشـتراکات اساسـی در نظریات این دو فقیه ، تفاوت دیدگاه آنان قابل چشم پوشی نیست ، ولـی تطبیـق ایـن دو نظریـه نشان می دهد که این تفاوت دیدگاه ها متاثر از بحران های عصر آنان بوده است و هر کدام از ایـن اندیشمندان ، متاثر از شرایط مکان و بحران های خاص زمان خـویش ، در صـدد ارائـه راه حلـی متفاوت برآمده اند و این امر منجر به تفاوت دیدگاه آنان در نظریه سیاسی شده است .
خلاصه ماشینی:
عمده ترین وجوه اشتراک نظریـات سیاسـی ایشان در نوع تفسیر از منشاء قدرت سیاسی ، دفاع از کیان اسلامی و اعتقـاد بـه نقـش و ارادة مردم در تحقق نظام سیاسی و آرمان های الهی می باشد و وجوه افتراق نظریات سیاسـی ایـن دو فقیه در موضوعاتی ؛ هم چون مبنای مشروعیت ، ماهیت حکومت ، حوزه تصرف و حاکمیت فقهـاء و نوع نگرش حاکم ، قابل درک است .
از جملـه علـل عمدة شکل گیری این نهضت که بعدها به «نهضت مشروطه » معـروف شـد، زمینـه هـای فکری آن بود که از ضد استبدادی و ضد استعماری بودن آموزه های دین اسـلام نشـأت می گرفت که توسط علما تبیین می شد، از لغو امتیاز «رویتر» توسط «ملاعلی کنی » گرفته / تا فرمان قیام تنباکو توسط میرزای شیرازی کـه باعـث جـرأت یـافتن مـردم نسـبت بـه حکومت و پیروزی آنان بر دربار شد، همه از علل زمینه ساز نهضت مشروطیت به شمار می آیند.
٦. حوزه تصرف فقیه از نظر میرزای نائینی حوزة عمومی و نیازهای سیاسی ـ اجتمـاعی جامعـه بـه خـود مردم واگذار شده است و جزء حوزة تصرف فقیه نمی باشد (نائینی ، ص١٣٦١، ص٨٠-٧٦) و حال آن که در باب اختیارات و صلاحیت های حاکم اسلامی ، آراء فقهی ـ سیاسـی شهید صدر در خور توجه است .