چکیده:
در دورههای مختلف بشری، عوامل متعددی در شکلگیری یا آبادی شهرها مؤثر بودهاند. از جمله میتوان به کوهها، رودها، بناها، راهها، مذهب، آداب و رسوم اشاره کرد. دین به عنوان عنصری فرهنگی، منشأ ایجاد تغییر و تفاوت در سرزمینهای مختلف است. دستورات دین اسلام به گونهای است که در محیط شهری امکان تحقق بیشتری داشته و حکومتهای اسلامی تأسیس یا توسعه شهر را برای قدرتنمایی، رسیدن به اهداف آرمانی، اجتماعی و سیاسی در برنامه خود داشتهاند. در این دوره اولین نمونه تأثیر یک بنا به عنوان عامل دینی و مذهبی در آبادی شهر، به نام مسجد پیامبر(ص) در شهر مدینه است. بناهای مذهبی نقش مؤثری در شکلگیری یا توسعه بسیاری از شهرها در ایران و سایر مناطق تحت نفوذ اسلام داشته و در جنبههای گوناگون تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری نقش اساسی داشتهاند که تمرکز و توجه بر این بناها میتواند باعث ایجاد یا گسترش شهر در این محدودهها یا تبدیل آن به قطب گردشگری شده و در نهایت شاهد نمایش معماری شهر اسلامی بود. استان ایلام هممرز با کشور عراق و در مسیر مهاجرت و تبعید علویان، با توجه به مسیر کوهستانی و صعبالعبورش، امامزادگان و یاران آنها را در بسیاری از شهرها و آبادیهای خود تجربه کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر امامزاده علیالصالح(ع) به عنوان یک عنصر دینی و فرهنگی در شکلگیری شهر صالحآباد در استان ایلام صورت گرفته است. با مطالعه کتابخانهای و میدانی پیشینه حضور امامزاده در منطقه هجداندشت و تهیه نقشه تکامل شهر توسط نگارندگان، از کلیت مطالب میتوان به این جمعبندی رسید که امامزاده به عنوان یک بنای آرامگاهی مذهبی در دوره اسلامی، تنها عامل شکلگیری و رونق شهر در منطقهای گرم و خشک و خالی از سکنه است که نام خود را از این امامزاده گرفته و به صالحآباد شهرت یافته است.