پژوهشی در بازی‌های زبانی ادبیات عامۀ کردی ایلام مقاله

بازی افزون‌بر نقش و کارکرد مهمی که در زندگی کودک دارد، به تکامل و رشد او نیز کمک می‌کند. ازجمله کارکردهای مهم بازی رشد و درمان جسم، رشد اخلاقی و اجتماعی و تربیت کودک است. افزون‌براین، بازی از نظر زبانی و ادبی نیز اهمیت دارد و نیازمند بررسی و مطالعه است؛ به ویژه برخی از بازی‌ها که به بازی‌ زبانی موسوم‌اند و تنها با حرکات زبان پدید می­آیند. بازی زبانی گونه­ای از کارکردهای زبانی است که درواقع با ذهن کودکان و نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان در پیوند است. این گونۀ زبانی به‌مثابۀ «متن» در ژانر اصلی ادبیات شفاهی و حوزۀ‌ ادبیات تعلیمی جای می‌گیرد؛ زیرا ضمن حفظ جنبۀ‌ تفریحی و سرگرمی، در آموزش زبانی و ذهنی نیز تأثیرگذار است. در این پژوهش با گردآوری و ذکر مواردی از زبان‌گیرها و ترانه‌های ‌بازی­ کردی ایلامی، ویژگی­های این گونۀ زبانی و عوامل ایجاد آن‌ها به روش کتابخانه­ای و شیوۀ توصیفی- تحلیلی مطالعه و بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که وزن باستانی هجایی، توزیع (هم‌حروفی)، جناس، تکرار، تنافر حروف، جابه‌جایی و ... از مهم­ترین ویژگی­های ادبی بازی‌های زبانی است.

Apart from the important role of playing in a child’s life which، according to Mili Champ، helps him to become a man (person) and in spite of the very important roles of playing in the child’s body، treatment (therapy)، cultivation، and social and moral development، literary value and role are appeared only in some games called word play. These games linked with the minds of children، teenagers and even adults are found in the scope of didactic literature because such games، while maintaining entertainment and recreation aspects، are effective in their mental and language training as well. Word play’s main genres include riddle، wordplay، so called oral literature. In this study، in addition to classifying the important genres of Ilamians oral literature into riddle، wordplay، song-game، fable، and long and short narratives، some literary aspects of Ilamian-Kurdish song-gams and wordplay have been analyzed and described to illustrate the literary significance of these genres. Results of the study show that ancient syllabic meter، Alliteration، pun and considering natural elements of their authors’ environment are among the most important literary characteristics of these word plays.

"از نمونه های کهن این زبان گیرها که معمولا با عنوان «تنافر حروف » یا «تنافر لفظی کلمات » در فنون و صناعات ادبی، مطرح شده است ، میتوان به چند مورد دیگر اشاره کرد که گاهی در کتب بلاغی فارسی آمده است (سادات ناصری، ١٣٦٨: ٦): - خواجه [تاجر] تو چه تجارت میکنی؟ تو را چه که من چه تجارت میکنم ؟ - آهویی رفته بود چرا تا بچراند بچه را، نه خود چرید نه بچه را، پس چرا رفته بود چرا؟ در زبان انگلیسی نیز نمونه های زیبایی وجود دارد (غضنفری، ١٣٨٨: ١٣٠): - Real eyes realize real lies. از آن جا که این بازی نوعی سرگرمی است و جنبۀ شوخی و فکاهی نیز دارد، معنی سرگرمی را که در مصدر «خه له تانن » وجود داشته ، در خود حفظ کرده است و چه بسا که معنای فریب دادن به مجاز از همین معنی و بازی نشئت گرفته باشد که البته اثبات آن کار بسیار دشواری است ؛ ولی استناد نگارنده برای این مدعا و فرضیه ، واژة ترکیبی دیگری در زبان کردی (گویش جنوبی) است که از نظر ساختمان و معنا، شبیه «ده م خه له تنه ک » است . آنچه به شکل مشترک در این دو روایت و به طورکلی در بازیهای زبانی ایلامی (کردی جنوبی) نمود دارد و ویژگی محلی و بومی آن نیز به شمار میآید، حضور عناصر زندگی دامداری و کشاورزی و شکارگری مردمان کرد است که در لابه لای هنر کلامی و بازی زبانی آن ها قابل مشاهده و مطالعه است ."