چکیده:
سجاد دهقانزاده* فاطمه احمدیان** [U1] چکیده لذتگرایی به عنوان یک اندیشه، نظریهای است که بنا بر آن شادی، خیر نهایی است و ناخشنودی شر غایی. مکاتب فکری مادهگرا، که عموما به اصالت لذت قائلاند، در فرهنگهای مختلف انسانی نمودهای متنوعی داشتهاند. فرهنگ هندویی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است، زیرا در این فرهنگ، مکتب متمایزی به نام چارواکه وجود دارد که با برخورداری از مشرب فکری ماتریالیستی، لذت را تنها معنا و غایت حیات میداند. فلسفهٔ اپیکوری در یونان شبیهترین مکتب فکری به چارواکه است. این فلسفهها، هر دو مکاتبی را با ماهیت لذتگرایی به وجود آوردند که به رغم معاندان و مخالفتهای فراوان توانستند طی قرنها طرفدارانی را جلب کنند. با مقایسهٔ اصل لذت از منظر این دو فلسفه بر اساس منابع کتابخانهای موجود، روشن میشود که آنها هر دو، ظاهرا چون فقط قائل به اعتبار و وجود دنیای مادی هستند و هستی انسان را فقط بر مبنای بعد مادی او تبیین کردهاند و نیز هر گونه هستی پس از مرگ را انکار میکنند، بنابراین نتیجه میگیرند که، پس باید شاد بود و از لذات زندگی بهرهٔ کامل برد. با وجود این، بین آنها اختلافنظرهایی نیز وجود دارد: اپیکوریان مخصوصا با دستهٔ خاصی از چارواکهایها در معنا و انواع لذت اختلاف تام دارند؛ همچنین اپیکوریها برخلاف پیروان چارواکه که لذات جسمانی را معتبر میدانند، شادی و لذت برتر را بیشتر به معنای فقدان الم در نظر میگیرند؛ در حالی که، هدف چارواکهایها، تعمیق و گسترش دامنهٔ لذت است، هدف اپیکوریها، تقلیل حدالامکان درد است.
خلاصه ماشینی:
بـا مقایسـه اصـل لذت از منظر این دو فلسفه روشن می شود که آنها هر دو، چون تنها به اعتبار و وجود ماده و صورتهـای آن قائلنـد و هستی انسان را منحصرا بر مبنای بعد مادی او تبیین کردهاند و همچنین هر گونه هستی پس از مرگ را انکار مـی کننـد، بنابراین نتیجه می گیرند که ، پس باید شاد بود و از لذات زندگی بهره کامل برد.
اما اگر از استعمال اصطلاح «لذت گرایـی »، مفـاهیم خـاص و بیشـتری را اراده کنـیم ، مثلا مراد ما تفکر فلسفی درباره خوبی و بدی باشد یـا اینکـه آیـا لـذت و درد دارای ارزش غایی هستند، قدیمی ترین نمونه لذت گرایی بی تردید در فرهنگ هندویی و به ویژه در فلسفه چارواکه (Charvaka)١ یا لوکایاتا (Lokayata)٢ مصداق می یابد، هرچند درباره جهان بینی این مکتب فلسفی ، بنـا بـه دلایـل دیرینگـی و غیرشـرعی (Nastika)٣ بـودن آن در فرهنـگ هندویی ، منابع یا نوشته های بسیار ناچیزی در اختیار داریم (١٠ :٢٠١٢ ,Moen).
با وجود این ، فرهیختگان چارواکه ، که به اهمیت اصل لذت در زندگی بـه عنوان هدف کلی برای همه ، عقیده ای راسخ داشتند، طرفدار شیوه ای از زندگی بودنـد کـه دور از رنج برای خود و دیگران باشد (١٩ :.
به نظر می رسد تأکید افراطی درباره لذت گرایی اخلاقی ویژه چارواکه در منابع بیشتر به سبب دلایلی است که از مخالفان آنها بـه دسـت آمـده اسـت ، و قـدر یقـین بایـد برخـی زمینه های رئالیستی برای مبالغه در این زمینه وجود داشته است .