چکیده:
بینامتنی از مباحث جدید نقد ادبی است که به بررسی روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید میشود. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها متاثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمههای ادبی و فکری یکدیگر بهره جستهاند. ظهور آیات قرآن کریم در صحیفه رضویه که در بردارنده ادعیه، زیارات و سخنان گهربار و گرانسنگ امام رضا علیه السلام است، قبل از هر امری نشانگر تاثیر کلام وحی بر شیوه ادبیات امام بوده است. روابط بینامتنی قرآن کریم با صحیفه رضویه، به گونهای زیبا و هماهنگ صورت پذیرفته است و عمق این تاثیرپذیری لفظی و معنوی در صحیفه کاملا نمایان است. اجرای عملیات بینامتنی در ادعیه صحیفه رضویه وجود مکالمهای مستمر میان صحیفه و قرآن کریم را به اثبات رسانده و با توجه به تعامل مستقیم حضرت با قرآن کریم و آموزههای دینی، به نظر میرسد نوع روابط بینامتنی از نوع نفی جزئی و متوازی باشد تا از نوع نفی کلی(معنای متن حاضر مخالف با متن غایب است). در حقیقت تبلور آیات قرآنی در صحیفه امام رضا علیه السلام زمینه ماندگاری این گوهر گرانسنگ را به وجود آورده است.این جستار به بررسی برخی از ادعیه صحیفه رضویه از منظر روابط بینامتنی میپردازد و پس از ارزیابی آنها بر اساس اصول و قواعد این نظریه، بر آن است تا میزان تاثیرپذیری امام رضا علیه السلام در ادعیه خود از آیات و روایات را تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
"الف) دعا برای نجات از گرفتاریها متن حاضر: «أللهم إن ذنوبی و کثرتها قد أخلقت وجهی عندک و حجبتنی عن استیهال رحمتک و باعدتنی عن استیجاب مغفرتک و لو لا تعلقی بالائک و تمسکی بالدعاء و ما وعدت أمثالی من المسرفین و أشباهی من الخاطئین و أوعدت القانطین من رحمتک بقولک یاعبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمة الله إن الله یغفر الذنوب جمیعا إنه هو الغفور الرحیم»11 ترجمه: خداوندا؛ گناهانم و زیادی آن مرا نزد تو شرمسار و بی آبرو نموده است و مرا از شایستگی رحمت تو محروم کرده و از سزاوار بودن آمرزش تو دور ساخته و اگر آویختن من به لطف و نعمتهای تو و چنگ زدنم به دعا نبود و آنچه به امثال من از گناهکاران و نظائر من از خطاکاران وعده کردهای و بیم و تهدیدی که به ناامیدان از رحمتت دادهای به این فرمایشت: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کردهاید!
امام رضا علیه السلام در این دعای خود نیز از کلام وحی بهره برده است و با آیه 56 سوره حجر تعامل بینامتنی برقرار نموده است که خداوند میفرماید: متن غایب: (من یقنط من رحمة ربه إلا الضآلون((حجر:56)جزگمراهان، چه کسی از رحمت پروردگارش مأیوس میشود؟!
امام رضا علیه السلام در این فراز از دعای خود عینا با آیه شریفه زیر تعامل بینامتنی برقرار میکند که خداوند متعال میفرماید: متن غایب: (أفلا یعلم إذا بعثر ما فی القبور((عادیات:9) آیا نمیداند در آن روز که تمام کسانی که در قبرها هستند برانگیخته میشوند."