چکیده:
«نور» به معنای «واضح بودن و واضح ساختن»، بهترین کلیدواژه برای شناخت خدا و چگونگی ارتباط ساحت ربوبی با ماسویالله است. در قرآن کریم، خدای متعال صریحا با نام «نور» یاد شده است: «الله نور السماوات و الارض» (نور: 35)، و در روایتی از امام حسین(ع) آمده است که وجود واجب تعالی، آنقدر ظاهر و واضح است که شامل و جامع تمام مراتب ظهور و وضوح میباشد. «آیا برای مظاهر، درجه ای از ظهور هست که برای خود تو نباشد؟» «الغیرک من الظهور ما لیس لک» (ابن طاووس، 1409ب، ج 1، فصل فیما نذکره من ادعیه یوم عرفه: 349). «نور و سایه اش» مطالعه چگونگی فاعلیت وجودی خدای متعال برمبنای کلیدواژه «نور» و بر اساس ذوق اصحاب قلوب و البته با عنایت به قرآن و سنت است.
خلاصه ماشینی:
پیشاز آنکه در مورد مصداق «نور حقیقی معنوی» صحبت کنیم، باید این نکته را تذکر دهیم که نور حقیقی، بهصراحت کتاب و سنت و عقل، خداست و همانگونه که در بیان عارفان آمده همۀ ماسویالله، حتی جواهر، با نگاه دقیق عرفانی عوارضاند و وجود، فقط منحصر به خدا است؛ ازجمله شیخ محمود شبستری در همین مقام در «سوال از ماهیت من» چنین سروده است: من و تو عارض ذات وجودیم مشبکهای مشکات وجودیم نکتۀ قابل توجه آنکه در آیة شریفه: «هو الذی جعل الشمس ضیاء و القمر نورا» (یونس: 5)، اگر خورشید با عنوان «ضیاء»، و ماه، که در اخذ نورانیت تابع خورشید است، با عنوان «نور» معرفی شده، نه ازآنجهت است که خورشید را منبع نور نداند، بلکه میخواهد بگوید برای شما تسلط به خورشید جز به ضیائش امکانپذیر نیست؛ یعنی اشراف مستقیم به نور خورشید غیرممکن است و لذا نور خورشید به ضیائش شناخته میشود.
سپس با اشاره به اینکه در عالم ارواح، همة انسانها تحت انوار قاهره واسطة فیض بودهاند میفرمایند: هرکس با صفات پیامبر اکرم(ص) وفق داشته باشد، ذرهای از تابشهای این نور را برگرفته و به مقام سر10وارد شده است و بهآن عهدی که در باطن امر (عالم ارواح) و بلکه در غامض علم (مقام احدیت جمعی) از او اخذ شده، کاملا عمل نموده است.
بدیهی است تا زمانیکه نور وجود داشته باشد، ظل نیز وجود خواهد داشت والا بدون لحاظ نور مرتبة بالاتر، آنچه در مرتبة مادون آن، بهاعتبار ذهنی لحاظ میگردد، مخلوق در ظلمت20 یا بدن بیروح21، و بهتعبیر سید حیدر آملی، عدم خوانده میشود؛22 مثلا در مورد تعین اول یا همان حقیقت محمدیه، امام باقر(ع)خطاب به جابربنعبدالله انصاری میفرمایند: «خدای متعال اولین چیزی را که خلق نمود محمد(ص)و عترت هدایتگر و هدایتشدة اوعلیهمالسلامبود.