چکیده:
ﻣﻌﺎرج ﺑﺎﻃﻨﯽ، ﯾﺎ ﺳﻔﺮﻫﺎی اﻧﻔﺴﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻣﺮ ﻋﺮوج، ﻧﻔﺲ ﺳﺎﻟﮏ در ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﻄﻮرش در ﻣﺮاﺗﺐ دل، ﺳﺮ، روح و ﺧﻔﯽ از ﻗﺎﺑﻠﯿﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺎﻟﮏ را ﻗﺎدر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﺗﮑﺜﺮات ﺑﯿﺮوﻧﯽ را در درون ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﻫﺮﯾﮏ را ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ؛ آﻧﭽﻪ از ﺳﯿﺮ و ﺳﻔﺮ در اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺣﺖ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﺮﺳﺎﻟﮏ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﺷﻮد، ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﻠﻢ وی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﯿﺎن اﺳﺖ؛ ﻣﻌﺮاج ﻋﻼء اﻟﺪوﻟﻪ ﺳﻤﻨﺎﻧﯽ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﮔﻔﺘﮕﻮﭘﺮدازی و رﺟﻮع ﺷﺨﺼﯿﺖ داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺳﻔﻠﯽ و ﻋﻠﻮی، ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﻣﺼﯿﺒﺖﻧﺎﻣﮥ ﻋﻄﺎر دارد؛ ﺑﯽﺷﮏ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آﺛﺎر ﻋﻄﺎر در ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻌﺮاﺟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖﻧﺎﻣﮥ وی ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ، در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﯾﻦ دو اﺛﺮ، ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ وﺟﻮه اﺧﺘﻼف و اﺷﺘﺮاک و ﻧﯿﺰ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻔﺮﻫﺎی دروﻧﯽ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺷﺨﺼﯽ ﺳﺎﻟﮏ از درک ﺑﯽواﺳﻄﮥ اﻋﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺎ روش ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻋﺮوج ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن داﺳﺘﺎن، ﻧﺤﻮة ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ و ﻣﺤﺘﻮای ﮔﻔﺖوﮔﻮی اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻫﺴﺘﯽ و ذﮐﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ، وﺟﻮه اﺷﺘﺮاک ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ اﯾﻦ دو اﺛﺮ را ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ.
Although Abu-Bakr Muhammad al-Bukhāri Kalābadi (about 385 AH), the Hanafi jurist and mystic of the fourth century, has a mystical personality, but in the book "AlTa'aruf li-Madhhab ahl al-Taṣawwuf", took a special view on the theological issues. For example, he has been studied the problem of seeing God and dispensation in the same way as Abulghāsim Hakim, the forerunner of the Sunni school, and studied the issues about faith affected by the Iraq mystical school and Junayd of Baghdad, and explained the issues about God’ Power and Will, as Ash’arite school and Maturidi. The evolution of theological schools in Kalābadi’ period put AlTa'aruf under the effect of each of them separately. Multidimensional character of Kalabadhi was also effective in acceptance of different intellectual views in this regard. However, despite of noticing to basic principles of Tasawwof, this effectiveness paved the way to a new system of the theological and faithful concepts in this book. The authors of this article tried first to notice to the theological currents in Islam, means different sects of Sunni school (Maturidi and Abulghasim Hakim), Ash'arite school, Iraq school and Junayd of Baghdad, and then to show that the different chapters of AlTa'aruf are impressed by their theological and faithful thoughts.
خلاصه ماشینی:
مطالعۀ تطبیقی معراجنامۀ علاءالدوله سمنانی و مصیبت نامۀ عطار نیشابوری زرین تاج واردی * حسین طاهری** چکیده: معارج باطنی، یا سفرهای انفسی یکی از موارد معرفت شناختی عرفان اسلامی است ؛ مطابق با امر عروج، نفس سالک در سیر تکامل تطورش در مراتب دل، سر، روح و خفی از قابلیتی برخوردار میشود که سالک را قادر میکند مظاهر و تکثرات بیرونی را در درون تجربه کند و هریک را بر باطن خویش عرضه کند؛ آنچه از سیر و سفر در این سیاحت باطنی برسالک پدیدار میشود، بخشی از علم وی نسبت به حقیقت اعیان است ؛ معراج علاء الدوله سمنانی چه از نظر محتوا و چه از لحاظ گفتگوپردازی و رجوع شخصیت داستان به مظاهر سفلی و علوی، شباهت های بسیاری با منظومۀ مصیبت نامۀ عطار دارد؛ بیشک مؤلف به دلیل شناخت و مطالعۀ آثار عطار در نوشتن این معراجیه به مصیبت نامۀ وی نظر داشته است ، در مقاله ضمن تطبیق این دو اثر، به معرفی وجوه اختلاف و اشتراک و نیز تأکید بر اهمیت موضوع سفرهای درونی یا تجربۀ شخصی سالک از درک بیواسطۀ اعیان پرداخته میشود.
» (همان) روایت منظوم عطار نیز پر از گفتگو است ؛ مـثلا سـالک فکـرت در رجـوعش بـه آسمان (فلک ) وی را با ویژگی سلطان عالم چنین یاد میکند: سالک آمد با دو چشم خـون فشـان چــون زمــین افتــاد پــیش آســمان گفـــت ای ســـلطان عـــالم آمـــده پــای تــا ســر طــاق و طــارم آمــده جمله در تـو گـم ، تـو بـالای همـه جمله چون قطـره تـو دریـای همـه هم قویدل، هم قـویهمـت تـویی خلــق عــالم را ولــینعمــت تــویی این همه گردیدنت مقصود چیست ؟ دائمت آمدشدی محـدود چیسـت ؟ هر شبی چون پـر زاغـت مـیبرنـد زاختران چندین چراغـت مـی برنـد زآنچــه مــیجــویی مــرا آگــاه کــن دست مـن گیـر و مـرا همـراه کـن (عطارنیشابوری، ١٣٨٨: ٢٤٢) ٢-٣.