چکیده:
اين نوشته در پي بررسي نسبت ميان نهضت سال هاي 1357-1356 ايران با آراء و مواضع جريان هاي سياسي- فكري آن دوره هاست.بدين منظور، پس از طرح مسئله، ابتدا به وضعيت عمومي كشور در آن مقطع تاريخي اشاره شد. سپس آرا و مواضع مهم ترين جريان هاي سياسي – فكري مطرح آن مقطع، مورد بررسي قرار گرفت. برخي از آن جريان ها، فاقد گفتمان فراساختاري بوده و فقط در چهارچوب سلطنت مشروطه مي انديشيدند و عمل مي كردند (جبهه ملي، نهضت آزادي، كانون نويسندگان، مراجع تقليد). برخي ديگر معتقد به عبور از رژيم پهلوي بودند اما قادر به بسيج عمومي نبوده و مطالبه ي آنها نيز جمهوري اسلامي نبود (مجاهدين خلق، ماركسيسم). در اين ميان، امام خميني (ره) هم به عبور از رژيم پهلوي و استقرار نظام اسلامي باور داشت و در اين باره نظريه پردازي كرد، هم قادر به بسيج عمومي و همراه ساختن ديگر جريان ها با گفتمان خود بود و در اين زمينه اقدام عملي كرد. بنابراين، شكل گيري نهضت و مطالبات آن، بازتاب عملي اقبال ملت به آراء و مواضعي بود كه ايشان از سال 1341 به بعد مطرح كرده بودند.
خلاصه ماشینی:
"در شرایطی که راهپیماییهای عمومی و اعتصابات اداری بهعنوان مسالمتآمیزترین و در عین حال کارآمدترین شیوه و ابزار اعلام مواضع و مبارزهی ملت بیسلاح برای پیمودن راه انقلاب مطرح شده بود و تأثیر قاطع خود را برای رسیدن به هدف آشکار میساخت، شاپور بختیار در همین گفتوگو ضمن بیان اینکه انجام راهپیمایی و اعتصاب برای حمایت از سنجابی و فروهر را ضروری نمیداند، اظهار داشت: «علاوهبر آن، جبههی ملی با بروز اعتصابات در سازمان های تأمینکنندهی ضروریات زندگی روزمرهی مردم از قبیل اعتصاب کارکنان شرکت ملی نفت موافق نیست و تلاش میکند که این اعتصابات را خنثی کند.
در مجموع، بر اساس این راهبرد، نهضت آزادی در مقطع تاریخی مورد بحث به حذف سلطنت و نظام سلطنتی باور نداشت و نزدیک به همان ایامی که دکتر سنجابی برای متقاعد ساختن رهبری انقلاب به سازش با رژیم عازم پاریس شده بود، مهندس بازرگان نیز دست به چنین اقدامی زد.
دادههای این نوشته روشن ساختند که جنبش عمومی که درسال 1356 آغاز شد و به انقلاب اسلامی انجامید، مرحلهی پایانی نهضتی بود که از سال 1341 و مستقل از جریان های یاد شده، بر پایهی یک ماهیت و گفتمان فراگیر و فراساختاری مشخص که اسلام هم “نقطهی عزیمت” و هم “غایت” آن بود، با تکیه بر همهی تحولات تاریخ ایران، به ویژه تجارب تاریخی دویست سال اخیر کشور، و به ابتکار یک شخصیت مشخص (امام خمینی(ره))، آغاز شد و پس از پیمودن مراحلی، با همان ماهیت و گفتمان، و به رهبری و ابتکار و تدابیر و پایداری همان شخص، موفق به پذیرش عمومی جامعه و همراه ساختن دیگر جریان های سیاسی گردید و در بهمن 1357 به انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی انجامید."