چکیده:
هدف این پژوهش شناسایی تحولات رخداده در نظرگاههای تفسیرپژوهان پیرامون مفهوم تفسیر اجتماعی قرآن است و بهدنبال پاسخ این پرسش است که آیا تلقی تحلیلگران، روشها و گرایشهای تفسیری درباره این گرایش نوپدید، بسان خود این پدیده، در طول سده اخیر دستخوش فراز و فرود و در نهایت کمال گردیده است؟ مهمترین دستاورد این پژوهش نیز چنین است: چیستی تفسیر اجتماعی در نگاه تفسیرپژوهان نخست، مفهومی بسیط و تنها در قواره یکی از تاثیرات تحولات فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بر اندیشه و سپس آثار تفسیری مفسران معاصر است و کارایی آن تنها به تلاش برای برقراری سازگاری میان آیات قرآن و نیازهای نوین جوامع مسلمان خلاصه میشود (تفسیر تطبیقی). این تلقی در گام پسین خود، علاوه بر مفهوم بسیط نخستین و کارایی محدود آن، عبارت از گرایشی میشود که با تمامی مسائل مرتبط با حیات فردی و اجتماعی مسلمانان ارتباط مییابد و غایت خود را اثبات صلاحیت و کفایت قرآن برای هدایتگری نوع انسان قرار میدهد (تفسیر هدایتی). در فرجام و در گام سوم، تفسیر اجتماعی به معنای دانشی میانرشتهای و مرتبط با گزارههای علم جامعهشناسی نیز مطرح میشود.
The present research aims at identifying the developments progressed in the concept of social exegesis of the Qurān from the exegetes' perspectives. This question is to be probed that whether the methologists' and interpretation fields analysts' understandings from social exegesis of the Qurān as a new phenomenon have been subject to fluctuations and ultimately have been evolved in the recent century or not. The most impressive achievement of this research is to study the nature of social exegesis of the Qurān from exegesis scholars’ viewpoint as a broad concept which is solely realized in the shape of the Muslim community socio-cultural developments effects on the contemporary exegetes' works whose function is to adapt the verses of the Qurān to the new needs of Muslim societies (adaptive exegesis). Besides its primary extended meaning and its limited scope، such an interpretation includes all the aspects of individual and social lives of Muslims in the first step which positions its ultimate goal to prove the efficacy and sufficiency of the Qurān to guide the humankind (directive exegesis). By the end and in the third step، social exegesis is regarded to be an interdisciplinary field of study which is related to the propositions expressed in sociology as well.
خلاصه ماشینی:
com"/> روح الله ناظمی (نویسنده مسؤول)** کاظم قاضیزاده*** عبدالرضا زاهدی**** چکیده: هدف این پژوهش شناسایی تحولات رخداده در نظرگاههای تفسیرپژوهان پیرامون مفهوم تفسیر اجتماعی قرآن است و بهدنبال پاسخ این پرسش است که آیا تلقی تحلیلگران، روشها و گرایشهای تفسیری درباره این گرایش نوپدید، بسان خود این پدیده، در طول سده اخیر دستخوش فراز و فرود و در نهایت کمال گردیده است؟ مهمترین دستاورد این پژوهش نیز چنین است: چیستی تفسیر اجتماعی در نگاه تفسیرپژوهان نخست، مفهومی بسیط و تنها در قواره یکی از تأثیرات تحولات فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بر اندیشه و سپس آثار تفسیری مفسران معاصر است و کارایی آن تنها به تلاش برای برقراری سازگاری میان آیات قرآن و نیازهای نوین جوامع مسلمان خلاصه میشود (تفسیر تطبیقی).
در مقام پاسخ به این پرسش میتوان گفت آنسان که تفسیر اجتماعی ـ بهعنوان یک گرایش نیرومند تفسیری ـ در بیش از یک سده از عمر خویش و عمدتا به دلیل تطور نگاه مفسران نسبت به کارکردهای اجتماعی قرآن رو به تکامل نهاده و در هر اثر تفسیری کاملتر از تفاسیر گذشته رخ نموده، مباحث نظری پیرامون آن نیز که از سوی تفسیرپژوهان دنبال شده، به همان نسبت پختهتر و شاملتر گردیده و تحلیلهای بهروزتری عرضه شده است؛ تا بدانجا که حتی در معدود آثار پدیدآمده تفسیرپژوهی در سالهای آغازین قرن حاضر نیز نگاههای جدید و درخوری به این پدیده تفسیری میتوان یافت (Campanini, 42-91).