چکیده:
کشورهای نفت خیز در حال توسعه در خلال چند دهه گذشته شاهد حرکت های اجتماعی وسیاسی در خور توجهی برای اعمال حاکمیت موثر بر منابع خدادادی وکسب سهم بیشتری از مزایای حاصل از بهره بردای از این منابع بوده اند. شرکت های چندملیتی به عنوان ابزار عمده نظام سرمایه داری جهانی در رابطه با گسترش دامنه نفوذ و سلطه خود در کشورهای جهان سوم نقش برجسته ای ایفا نمودند. اساسا صنعت و بازار نفت در ابتدای شکل گیری خود با پدیده غول های بزرگ و انحصارگر نفتی روبرو شد. این شرکتهای بزرگ حتی در کشورهای سرمایه داری رویکردی انحصارگر در فعالیتهای خود داشتند و همین رویکرد را با شدت بیشتری در کشورهای نفت خیز در حال توسعه به کار گرفتند.در دوره ای که به عصر امتیازهای نفتی موسوم شده، این شرکتها عموما با پشتیبانی کشورهای متبوع خود، موفقیت مسلطی در کشورهای صاحب نفت پیدا کردند. در این مقاله در بررسی تحولات تاریخی مرتبط با مبارازات نفتی در کشورهای نفت خیز از روش تاریخی و در بررسی ویژگی های عملکردی شرکت های نفتی و ویژگی های جنبش های ضد استعماری،از روش توصیفی استفاده می شود.
خلاصه ماشینی:
"3-2 رقابت نفتی در بین النهرین(عراق) به طور کلی سیاست استعماری انگلیس در اوایل قرن بیستم برای بسط نفوذ خود در منطقه ی خاورمیانه ، تضعیف قدرت های مستقل و چالشگر احتمالی در برابر منافع نفتی این کشور بود.
3-4 نفوذ ایالات متحده به مناطق نفت خیز خاورمیانه شرکت های نفتی امریکایی در شرایطی به امتیاز نفت در عربستان راه یافتند که بریتانیا به دلایلی مشخص انگیزه ای برای ورود به عرصه اکتشافات نفت در عربستان نداشت: نخست اینکه شرکت نفت ایران و انگلیس و شرکت نفتی رویال داچ شل که بخش مهمی که از آن در اختیار انگلیس بود در این زمان به نفت فراوانی دسترسی داشتند و حتی نمی دانستند عرصه ی نفتی دیگر برایشان جذابیتی نداشت.
در ضمن شرکت های نفتی انگلیسی به ویژه شرکت نفت ایران و انگلیس ، به سبب دسترسی فراوان به نفت ایران ، درباره ی توسعه حوزه ی فعالیت خود به دیگر مناطق تردید داشتند و تنها انگیزه ی آن ها برای این کار می توانست جنبه ای تدافعی داشته باشد و صرفا می توانست با هدف جلوگیری از دست یافتن رقبا به امتیاز نفت در دیگر مناطق توجیه گردد.
ژاپن که در راه صنعتی شدن سریع گام بر می داشت به طور کامل در زمینه نفت به عملیات شرکت های نفتی امریکایی و اروپایی وابسته بود و در این زمان تلاش کرد به شکل مستقیم تر و مستقل تری مسائل انرژی خود را مدیریت کند ."