چکیده:
تحول معنايي واژگان در گسترة زمان، نشان از يك فرآيند فرهنگي، سياسي،
اجتماعي و يا اقتصادي دارد. بازخواني برخي از واژه هاي تأثيرگذار در تاريخ بشري، بازگوي
تحولات و گشايندة برخي حلقه هاي مفقودة تاريخي در حوزة اسناد و وقايع خواهد بود . واژة
ديلم، با حضور گسترده در منابع مكتوب و افواه عامه، انتقال و گسترش قابل توجهي در زبان و
فرهنگ جوامع درگير با خود داشته است. استفاده از نظريه هاي زبان شناسان، براي دستيابي به
معاني واژة ديلم در كاربردهاي مختلف آن، راهگشا خواهد بود. غلبة عام بر افادة معناي ديلم، بر
قومي بدين نام بوده است و ساير معاني كه به بيش از بيست مورد مي رسد، بنا به نوع حضور اين
قوم در مناطق مختلف و در قالب هاي محدوديت، گسترش و انتقال شكل گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"در حوزة گسترش، اطلاق ایـن نـام را در دورههای قدرتمندی، بر تمام منطقة جنوب دریای مازندران و همسایگان ایشان شاهدیم ؛ چنانکـه وسعت معنای واژة دیلم از چارچوب یک قوم کوچک در منطقه ای محدود بسیار فراتر رفت و در حوزة انتقال معنایی دیلم ، در معانی مرزبان و مرزدار به جهت حضور مؤثر در مرزهای طبیعی و وسیع دورة ساسانی و اسلامی ، سیاهی سپاه به جهت تعداد زیاد سـپاهی گـران، بنـده و غـلام بـه جهت جنگاوری و به تبع آن اسارت، مرگ، سختی و بلا، دشمن ، داهیه و معانی مشابه به جهـت قدرت در جنگاوری و جدال با دشمنان، سواران نژاده به جهت نظامی گری و معانی دیگر کـه در متن بدانها پرداخته شد، به کار رفته است که واژههای برساخته از مفاهیم درونی واژة دیلم ، منطبق با خصوصیات، کردارها و رفتارهای قوم دیلم است .
از علل خارجی تحول معنایی واژة دیلم ، می توان حضور فعالانة آنان در امور اجتماعی و سیاسی و تأثیرگذاری بر جامعة در حال گذار ایران، به خصوص از دورة ساسانی بـه دورة اسـلامی و نیـز قرار داشتن در کانون مقابله های مذهبی و قـومی در مـاجرای مـزدک و بهـرام چـوبین و بعـدها حکومتگری در دورة اسلامی را عنوان کرد و در علل داخلی نیز استفادة مجازی و استعاری از ایـن واژه به سبب مجاورت و نزدیکی با مفاهیمی که خصوصیات درونی ایـن قـوم نظیـر جنگـاوری، تعداد زیاد، مشاغل و جز آن را می نمایاندند، طرح می شود."