باغی که خیابان شد؛ سیر تحول کهنه باغ شاه ساری مقاله

مازندران به‌واسطه برخورداری از مواهب طبیعی در طی اعصار گذشته محمل مناسبی برای باغ سازی بوده است. در دوره صفوی و حکومت شاه‌عباس، این منطقه برای شکار و گذراندن قشلاق از اهمیت خاصی برخوردار گشت و باغ‌های زیادی در این ناحیه احداث شد. شهر ساری نیز به‌عنوان مرکز سیاسی آن دوره، باغ‌هایی داشت که عدم شناخت آن‌ها به دلیل فرسایش طبیعی، توسعه شهرها و ادغام باغ‌ها در بافت شهر و تغییر کاربری آن‌ها، موجب مهجور ماندن این گروه از باغ‌های ایرانی شده است. آثار اندکی از باغ‌های مازندران برجای‌مانده و مطالعات گسترده‌ای در خصوص آن‌ها صورت نگرفته است. شناخت باغ‌های ازمیان‌رفته مازندران و یافتن الگوی حاکم بر آن‌ها می‌تواند کمک شایانی در راستای فهم غنی‌ترین منظر انسان‌ساخت ایرانی و گامی مؤثر در راه بازشناسی باغ ایرانی باشد. پژوهش حاضر بر اساس اسناد تاریخی و کاوش‌های میدانی به بازشناسی باغ شاه ساری با هدف یافتن الگوی حاکم بر ساختار آن پرداخته است. در ابتدا متون و اسناد تاریخی و گفته‌های جهانگردان در خصوص باغ و در ادامه به کمک عکس‌های تاریخی موجود، ساختار باغ بررسی شد. پس از تجزیه‌وتحلیل و ترسیم پلان احتمالی باغ با استفاده از مستندات تاریخی و اصول باغ ایرانی، می‌توان دریافت که باغ شاه دارای ساختار هندسی منظم بوده و عمارتی دورویه در محل محور اصلی آن قرار داشته است. پس از دخل و تصرف در دوره پهلوی اول، خیابان خیام امروزی در راستای محور اصلی باغ شکل‌گرفته و تبدیل به شریان شهری شد. در ادامه، ساخت‌وساز ابنیه مختلف در محدوده دو سمت محور اصلی باغ از سوی مردم آغاز شد و محله‌های مسکونی کهنه باغ شاه در شهر ساری به وجود آمد.