چکیده:
سکهها، از جمله مهمترین نشانههای حکومتها محسوب میشوند و هر شعار و نشانهای که روی آنها نقر میشود، بیانگر گرایشهای صاحبان آنهاست. برخی از حکومتهایی که در نواحی شیعهنشین یا از سوی خاندانهای هـوادار ائمه اطهار: به وجود آمدند، شعارهای شیعی را بر سکههای خود میآوردند. از دوره ارغون، با توجه به اختلافاتی که وی با سنیمذهبان پیدا کرد و با عنایت به افزایش قدرت شیعیان پس از سقوط بغداد، وی شعار «علی ولیالله» را بر سکههای خود آورد. پس از آن در دورههای بعد، شعائر شیعی رواج بیشتری یافت و نام ائمه از دوره غازانخان بر سکهها نقر شد. از دوره محمد خدابنده، دو نوع سکه شیعی و سنی ضرب گردید که این روند تا روی کار آمدن صفویان ادامه یافت. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا پیش از تشکیل حکومتهای شیعی، شعائر شیعه بر سکهها نقر گردیده یا خیر؟ علت ذکر شعائر شیعی چه بوده است؟ نتیجه این بررسی نشان میدهد که قبل از رسمیت یافتن حکومت صفوی در ایران، سکههای بسیاری با نشانههای شیعی در دورههای مختلف تاریخی توسط حاکمان و حکومتهای مختلف با انگیزههای خاص سیاسی، اجتماعی و مذهبی حک شده است. بنابراین، پژوهش حاضر محدوده زمانی پیش از تشکیل دولت صفوی را دربرمیگیرد. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی و مبتنی بر منابع تاریخی و کتابخانهای و استفاده از مطالعات سکهشناسی است.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا پیش از تشکیل حکومتهای شیعی، شعائر شیعه بر سکهها نقر گردیده یا خیر؟ علت ذکر شعائر شیعی چه بوده است؟ نتیجه این بررسی نشان میدهد که قبل از رسمیت یافتن حکومت صفوی در ایران، سکههای بسیاری با نشانههای شیعی در دورههای مختلف تاریخی توسط حاکمان و حکومتهای مختلف با انگیزههای خاص سیاسی، اجتماعی و مذهبی حک شده است.
روایت تأییدنشدهای بیان میدارد: اولین سکهای که در آن گرایش شیعی وجود دارد، متعلق به دوره حضرت علی7 است که در سال 37 هجری ضرب شده و نقش «ولیالله» بر آن نقر گردیده است.
از بسیاری کسانی که روی کار آمدند، سکههای شیعی و سنی هر دو باقی مانده است، از طغاتیمورخان که در خراسان و مازندران و استرآباد حکومت میکرد و معروفیتی داشت، سکههایی با فرمول شیعی و سنی به دست آمده و «جالب است که با اینکه وی سنی بوده و با سربداران شیعهمذهب جنگ و اختلاف داشت، در سال 742 هجری سکهای کاملا شیعی ضرب کرده است؛ روی سکه: الله / لا اله الا / محمد / رسولالله / علی ولیالله، حاشیه بین دایره میانی و بیرونی کلمات: «اللهم صلی علی محمد و علی و الحسن و الحسین و علی و محمد و جعفر و موسی وعلی و محمد و الحسن و محمد».
یک سکه از امیرتیمور از جنس نقره به وزن چهار گرم و قطر85/2 سانتیمتر باقی مانده، با این شعارها در وسط روی سکه: ضرب استرآباد / فی سنه ست ثمانین وسبعمایه (786 هـ)؛ در پشت سکه، در وسط آن: لا اله الا الله / محمد رسولالله / علی ولیالله؛ و در حاشیه پشت سکه، نام مبارک دوازده امام شیعیان نقر شده است (طباطبایی، 1347، ص55).