چکیده:
نشر فرهنگ اسلامی و نهادینه سازی ارزشها و باورهای دینی در ضمیر افراد از جمله مهمترین وظایف نظام تعلیم و تربیت ایران است. برای انجام این امر خطیر نظام آموزشی کشور بیش از هر چیز نیازمند توجه دقیق و علمی به محتوای کتابهای درسی، خصوصاً کتابهای درسی دین و زندگی است. زیرا باورها و عقاید دینی و ارزشهای اخلاقی و رفتاری از جمله اموری هستند که معلول ساختار و محتوای نظام آموزشاند. محتوای کتب درسی در هر نظام آموزشی تعیین کننده و انتقال دهنده ارزشها و هنجارهای اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی هستند. به همین دلیل نیز محتوای کتابهای درسی در هر کدام از دورههای تحول نیاز به تحلیل و بررسی علمی دارند، تا بر اساس اهداف آموزش و پرورش و نیز متناسب با شیوههای نوین تدریس به منظور ارتقای رشد همه جانبه دانشآموزان تدوین و تألیف گردند. در این پژوهش کتابهای دین و زندگی دورهی متوسطه بر اساس مقولههای هفتگانه مفاهیم اساسی و مؤلفههای بیست و چهارگانه اهداف در قلمرو باورها و گرایشها که به وسیلهی سازمان تدوین کتب درسی مشخص گردیده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. بنابراین، هدف از انجام این پژوهش تحلیل محتوای کتابهای دین و زندگی دورهی متوسطه به منظور تعیین ضریب درگیری دانشآموزان با محتوای متن و قسمتهای اندیشه و تحقیق (پرسشهای) کتب یاد شده میباشد. بدین منظور، پس از مشخص نمودن مقولهها و مؤلفهها به عنوان ملاکهای تحلیل و در نظر گرفتن پاراگرافهای هر درس به عنوان واحدهای تحلیل، با استفاده از روش ویلیام رمی به تحلیل محتوای متن و قسمتهای اندیشه و تحقیق کتابهای پیشگفته اقدام گردید. نتایج حاکی از آن است که میزان توجه به مقولههای مفاهیم اساسی (هفتگانه) و مؤلفههای بیست و چهارگانه در کتاب دین و زندگی دوم نسبت به کتابهای اول و سوم بیشتر است و مقایسه نتایج حاصل از ضرایب درگیری(ISI) با نتایج مصاحبههای انجام شده با دبیران درس دین و زندگی نیز نشان میدهد که میزان توجه مؤلفان در تدوین محتوای کتابها بیشتر معطوف مقولهی مبانی و اصول دین بوده است تا دیگر مقولهها. با این اوصاف کتابهای دین و زندگی دورهی متوسطه نیاز به تجدید نظر در زمینهی محتوای تدوین شده از سوی سازمان تدوین کتب درسی دارند.
خلاصه ماشینی:
تحلیل محتوای کتابهای دین و زندگی دوره ی متوسطه بر مبنای مقوله های مفاهیم اساسی هفت گانه در کتاب راهنمای تدریس و مؤلفه های بیست و چهارگانه ی اهداف در قلمرو باورها و گرایش ها محبوبه شفیعی ** محمد مزیدی چکیده نشر فرهنگ اسلامی و نهادینه سازی ارزشها و باورهای دینی در ضـمیر افـراد از جملـه مهمتـرین وظایف نظام تعلیم و تربیت ایران است .
با استناد به مواردی که بیان شد، مسأله ی اصلی پژوهش حاضر، پاسخ بـه ایـن سـؤال اساسـی است که آیا محتوای کتابهای دین و زندگی دوره متوسطه (چـاپ، ١٣٨٧)، بـر اسـاس اهـداف در قلمرو باورها و گرایش های ذکر شده در کتاب راهنمای تدریس تدوین یافته اند؟ شایان یاد است کـه محققان در صدد یافتن پاسخ به این سؤال نیز بودهاند، که آیا با حذف کتـابهـای آمـوزش قـرآن و تلفیق آنها با کتابهای تعلیمات دینی و عدم تخصیص زمان خاصی، برای آمـوزش قـرآن در نظـام متوسطه ، جامعه هدف، یعنی دانش آموزان از فراگیری قرآن، اعم از قرائت و درک همزمـان مفـاهیم قرآنی فاصله نخواهند گرفت ؟ لازم به ذکر است که در زمینه ی مطالعه و بررسی کتابهای درسی به روش تحلیل محتوا، پایان نامه ها و مقالات چندی نگاشته شده است ، اما در زمینه ی تحلیل محتوای کتابهای تازه نگاشته شده دین و زندگی پژوهشی در حد یک تا دو مورد بیشتر انجام نشده است و تعدادی مقاله که به صورت موضوعی در این رابطه نگاشته شدهاند از جمله مقالـه ای تحـت عنـوان" نقد و ارزیابی محتوای کتاب درسی دین و زندگی سال سوم دبیرستان".