جستاری در تاریخ و ادوار فقه سیاسی شیعه مقاله

فقه سیاسی شیعه به دلیل محرومیت شیعیان از دست‌یابی به قدرت سیاسی در تاریخ اسلام، رشد چشمگیری در طول تاریخ نداشته است. با آنکه «فقه امامیه» در مقایسه با «فقه اهل سنت» رشدی فراوان داشته، ادوار مختلفی را پشت سر گذاشته و میراث ارزشمندی را بر جا نهاده است، اما «فقه سیاسی شیعه» چندان فرصت ظهور و بروز پیدا نکرده است. با این همه، اگر فقه سیاسی را «آگاهی از احکام شرعیِ رفتار سیاسی مکلف، اعم از حقیقی و حقوقی، بدانیم» می‌توان به تناسب «نوعِ تعامل شیعیان با حکومت»های مختلفی که با عنوان حکومت اسلامی تشکیل شده‌اند، برای فقه سیاسی شیعه ادوار مختلفی را تعریف کرد. این مقاله عهده‌دار معرفی «ادوار مختلف فقه سیاسی شیعه و چگونگی رفتار فقیهان و شیعیان با حکومت» و متقابلاً «تعامل حکومت با تفکر شیعی» است. نگارنده از «دوران حاکمیت تشیع در عصر حکومت نبوی و علوی»، «دوران تقیه و انزوا و مدارا با حکومت‌ها در دوران طولانی حکومت امویان و عباسیان»، «دوران همکاری با سلاطین شیعه»، «دوران مشروط و محدودکردن قدرت سلاطین و نظارت بر عملکرد آنان»، و بالأخره «دوران حاکمیت فقه و فقیهان شیعه» به عنوان ادوار پنج‌گانه فقه سیاسی شیعه، و ویژگی‌های هر دوره و تمایز آنها با یکدیگر سخن گفته است.

نامه های رسول خدا (ص ) به سفیران ، نمایندگان و کـارگزاران حکـومتی، قراردادهای متعدد آن حضرت بـا نماینـدگان مـردم یثـرب ، رؤسـای قبائـل و طوائـف ، همچنین دستورالعمل حکومتی امام علی (ع ) به مالک اشتر به هنگام اعزام وی به ولایت مصر، خطبه های متعدد ایشان درباره مسائل عمومی و حکومتی، و نامه هـای فـراوان بـه کارگزاران از منابع اندیشه و فقه سیاسی در این دوره است . در همین زمینـه ، از باب نمونه می توان به مسائل زیر اشاره کرد:  تکلیف مسئله مهم ولایت و حکومت در عصر غیبت امام معصوم  مجازبودن یا نبودن قیام علیه سلطان جائر  حکم همکاری با سلطان جائر  حکم قبول منصب اجتماعی و سیاسی در دولت جائر  مشروعیت داشتن یا نداشتن پرداخت خراج و مالیات به سلطان جائر  مجازبودن یا نبودن دریافت جوائز از سلطان  حکم مراجعه به محاکم قضایی حکومت ها  مشروعیت داشتن یا نداشتن اجرای حدود  اقامه نماز جمعه در عصر غیبت ، جهاد و دفاع از سرزمین های اسلامی  امر به معروف و نهی از منکر  انکار حاکمان و سلاطین  حقوق و وظایف اقلیت های دینی و ده ها مسئله دیگر که به قلمرو سیاست و حکومت ارتباط پیدا می کند.  قضاوت و اجرای حدود به دست فقیهان شیعه  اقامه نماز جمعه  مناصبی چون شیخ الاسلامی و مانند آن نمونه هایی از آثاری که در این دوره نگاشته شده ، عبارت اند از:  رسائل خراجیه در عصر صفویه ۱.