چکیده:
مسألهی مرگ اختیاری و قیامت انفسی و کیفیت تحقق آن از جمله مسائلی است که مورد توجه عرفا و حکما بوده است. مرگ اختیاری، که به معنای قطع علاقه و تعلق از ماسویالله و توجه تام به خداوند متعال است، دارای مراتب و درجات و نیز نتایج و ثمراتی است که در این نوشته تحلیل میشود. رویکرد ابنسینا و سید حیدر آملی، که به دو مکتب مختلف فکری تعلق دارند، از این جهت دارای اهمیت است که با مقایسهی دو رویکرد مذکور و بیان وجوه اشتراک و افتراق آنها، تفسیر روشنتری از مرگ اختیاری به دست میآید. ابنسینا با تجزیه و تحلیل قوای نفس ناطقه و اتحاد با عقل فعال، مراتبی از تجرید یا مرگ اختیاری را مستدل کرده است. اما سید حیدر آملی با طرح مسألهی فنا و اقسام و درجات آن، درجات مختلف مرگ اختیاری را تببین کرده است.
خلاصه ماشینی:
"سید حیدر آیات شریفه ی «کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام » (الرحمن /٢٦-٢٧) را متناسب با این مقام می داند (٧، ص: ١٢٦) ایشان نتیجه و حاصل مرگ اختیاری در مرتبه ی قیامت کبرای معنوی اهل حقیقت را جنت ذات می داند و جنت ذات ، که جنت مشاهده ی خداوند متعال در مظاهر آفاقی و انفسی است ، مخصوص موحدینی است که غیر خدای متعال را مشاهده نمی کنند و کسی که موحد به توحید وجودی نباشد وارد بهشت حقیقی ، که جنت مشاهده است ، نمی شود (٨، صص : ٦٩ و ٢٧٣).
از بیانات سید حیدر آملی ، استفاده می شود که ایشان مراحل مختلف مرگ اختیاری و قیامت انفسی ، حداقل تا مرحله ی فنای در توحید صفاتی را طی کرده است (٨، ص: ٤٦٦) و فنای در توحید ذاتی را از خدای متعال مسألت می نماید (همان ، ص: ١٣٢) و ابن سینا نیز در تبیین درجات مختلف مرگ اختیاری ، سر سفره ی تجربه های شخصی خود نشسته و هنگامی که خود به سیر و سلوک معنوی مشغول بوده است ، به تقریر مسأله پرداخته است و نقل شده است که ایشان هنگامی که در چله نشینی و مشغول ریاضت بوده اند، مقامات العارفین را نوشته اند (١١، ص: ٣٥٦)."