چکیده:
ملاصدرا با استناد به چند اصل مهم از جمله تجرد قوۀ خیال و نیز قدرت نفس بر ایجاد خارجیِ صُوَر خیالی، مُدعای خود مبنی بر جسمانی بودن معاد و نیز آفرینش بدن اُخروی توسط نفس را تبیین کرده است و نحوۀ تحقق و کیفیتِ این بدن اُخروی را بیان می‌کند.
بررسی و شناخت مختصات نظام حاکم بر دنیا و آخرت، ما را به این نکته رهنمون می‌کند که در دنیا، علیت علاوه بر علت فاعلی، به علل قابلی و مادی نیز نیازمند است. در حالی‌که در آخرت،علیت فقط متوقف است بر علت فاعلی. نفس نیز، از همین حیث، با اتکا بر نظام فاعلی حاکم بر آخرت،در آنجا دست به خلق هر آنچه اراده کند (از جمله بدن اُخروی خود) می‌زند.
در عالم طبیعت، نفس این قدرت را دارد که با کاستن واردات بیرونی، به خلق صُور دست زند و اگر این نفس بتواند به مراحل تزکیۀ کامل برسد، می‌تواند همین صُور را در عالم خارج نیز ایجاد کند. همانند فعل انبیا و اولیای الهی از قبیل معجزات و کرامات. حال در آخرت، افرادی که به بهشت راه می‌یابند این توانایی را دارند که باتوجه به نظام فاعلیِ حاکم بر آنجا،آنچه را که پیامبران در دنیا به‌عنوان معجزه انجام می‌دادند،آنها را در بهشت به اِذن الهی انجام دهند.
همچنین نفس به این علت که مجرد است و هر مجردی نسبت به مادون علیت دارد، می‌تواند مراحل مادون را از نظر علّی بر عهده گیرد و به آفرینش صُوَر دست بزند. این خلق صُور در عالم آخرت،بی‌نیاز از علل مادی و قابلی و تنها متکی بر علت فاعلی است. به همین دلیل از نظام حاکم بر آخرت، به نظام فاعلی و اراده تعبیر می‌شود.
خلاصه ماشینی:
دانشيار دانشگاه تهران (تاريخ دريافت : ٩٥/١/١٨؛ تاريخ پذيرش : ٩٥/٥/٢) چکيده ملاصدرا با استناد به چند اصل مهم از جمله تجرد قؤﻩ خيال و نيز قدرت نفس بر ايجاد خارجي صـور خيـالي، مـدعاي خـود مبني بر جسماني بودن معاد و نيز آفرينش بدن اخروي توسط نفس را تبيين کرده اسـت و نحـؤﻩ تحقـق و کيفيـت ايـن بـدن اخروي را بيان مي کند.
مطلب مهم اين است که نفس مي تواند بـا از بين رفتن بدن در اثر مرگ ، به حيات خود ادامه دهد يا با نابود شدن بدن نابود مي شـود؟ يا اينکه با بدني مغاير با بدن دنيوي، در عالم آخرت به زندگي خود ادامه مي دهد؟ در ديدگاه صدرا، انسان به صورت تکويني سه عـالم طبيعـت ، بـرزخ و آخـرت را طـي ميکند و براي هر سه عالم ، مطابق با آن نشئه ، بدني خاص و مطابق با همان موطن ، نفس را همراهي خواهد کرد.
امـا آخرت عالمي خاص با شرايط مخصوص به خود است که در آنجا انسان به بدن ديگري به مقتضاي نشئۀ خاص آنجا، نيازمند خواهد بود که در اين مورد گفته مـيشـود کـه نفـس در بدو ورود به عالم آخرت ، با توجه به نظام فاعلي حاکم بـر آنجـا، بـه خلـق و ايجـاد بـدن اخروي خود دست ميزند.
نظام فاعلي،مهمترين شاخصه معاد جسماني ملاصدرا اما به صورت مختصر در اينجا ميتوان گفت که نفس بدين علت کـه مجـرد اسـت ، قـدرت ايجاد صور را دارد و انسان ميتواند اين را هم با برهان اثبات کند و هم با وجدان .
(
, 
, 
)
