چکیده:
در اواخر نیمه دوم سده نوزدهم میلادی در میان مسلمانان امپراتوری روسیه، جنبشی اجتماعی و فرهنگی درحال شکلگیری بود که به تأسی از شیوة ابداعی بنیانگذارش، اسماعیلبیک گسپرینسکی (1851- 1914م)، برای آموزش، یعنی «اصول جدید» به «جدیدیه» مشهور شد. رهبر این جنبش برای تبلیغ افکار خود به خلق آثار ادبی در حوزة شعر و ادبیات داستانی نو نیز دست یازید. در این مقاله، رمان دارالراحت مسلمانلری(1906م)، اثر ادبی آرمانشهری گسپرینسکی که عبدالرئوف فطرت بخارایی (1886- 1938م) آن را با نام مسلمانان دارالراحت در 1916م به فارسی ترجمه کرده، تحلیل شده است. وی در این رمان اندیشهها و آرزوهای خود را در قالب جامعة نمونة مسلمان، مدینۀ فاضله، در قالب داستانی آرمانشهری بیان کرده است. این رمان با روش تحلیلیـ توصیفی و با رویکرد انتقادی با استفاده از الگوی طراحیشده برای تحلیل این نوع رمانها، معرفی و نقد شده است؛ بنابراین از این نظر، برای عموم پژوهشگران در آسیای مرکزی و ایران از تازگی خاصی برخوردار است.
In the late 19th century a social and cultural movement was being formed among Muslims dominated by the Russian Empire. Under the influence of the innovative approach of its founder، Ismail Bey Gasperinski، this movement was called ‘Jadidism’. In order to publicize its beliefs، this movement created fine literary works in the field of modern poetry and fiction. In the present paper the The Muslims of the Abode Happiness [Därürrähat Müsülmänlarї] (1906) novel، the most famous utopian literary work of Gasprinskii was analyzed. Fitrat (1886-1938) translated this novel to Persian، Musulmänän-i Där ul-rähat، in 1915. In this novel، Gasprinskii presents his wishes as the framework of the ideal Muslims community، or the utopia. This novel was reviewed with an analytical-descriptive method and a critical approach using a special model designed for the analysis of such novels.
خلاصه ماشینی:
گسپرینسکی و رمان آرمانشهری وی (دارالراحت مسلمانلری) ابراهیم خدایار* دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس چکیده در اواخر نیمة دوم سدة نوزدهم میلادی در میان مسلمانان امپراتوری روسیه، جنبشی اجتماعی و فرهنگی درحال شکلگیری بود که به تأسی از شیوة ابداعی بنیانگذارش، اسماعیلبیک گسپرینسکی (1851- 1914م)، برای آموزش، یعنی «اصول جدید» به «جدیدیه» مشهور شد.
در این مقاله، رمان دارالراحت مسلمانلری (1906م)، اثر ادبی آرمانشهری گسپرینسکی که عبدالرئوف فطرت بخارایی (1886- 1938م) آن را با نام مسلمانان دارالراحت در 1916م به فارسی ترجمه کرده، تحلیل شده است.
در این مقاله، رمان مسلمانان دارالراحت،6 مهمترین و معروفترین اثر ادبی آرمانشهری گسپرینسکی که فطرت بخارایی (1886- 1938م) آن را به فارسی ترجمه کرده، تحلیل شده است.
در منابعی که از زبانهای تاتاری، انگلیسی و ازبکی دراختیار نگارنده بود، به آرمانشهری بودن این رمان اشاره شده که در این میان، دیباچۀ آزاده عایشه رورلیچ (همان، 13- 31) بر کتاب نامههای فرنگ و آفریقا، اثر گسپرینسکی،8 بیش از دیگر آثار در این زمینه درخور توجه است؛ اما تحلیل آن با الگویی که در این مقاله دیده میشود، کاملا جدید است و میتواند در تحلیل چنین آثاری بهکار گرفته شود.
در این میان، باور پیروان مذهب شیعة دوازدهامامی دربارة ظهور منجی عالم، مهدی موعود(عج)، بیش از ادیان دیگر در طرح مدینة فاضله در تاریخ ایران مؤثر بوده است؛ بهگونهای که سه تن از بزرگترین حکیمان و اندیشمندان آرمانشهری جهان اسلام شیعه بودهاند: فارابی (259/ 260-338ق) در کتاب اندیشههای اهل مدینة فاضله (آراء اهل المدینة الفاضلة)، ابنسینا (370- 428ق) در مدینة عادلهاش و خواجهنصیر طوسی (597- 672ق) در مدینة فاضلة خویش درپی طرح جامعهای بودند که با تلفیق عقل و شریعت اداره میشود و امامی حکیم و عادل در رأس آن قرار دارد (اصیل، 1371: 66).