چکیده:
برهم‌سنجی تاریخ ادبیات و سینما از تقابل چندهزار سال با یکصدواندی سال حکایت میکند؛ با این حال تأثیر و تأثر میان این دو رسانه، چه آگاه چه ناآگاه، چه با اقبال چه با انکار، در تولیدات هنری جریان داشته و در نقدهای دانشگاهی و غیردانشگاهی بازتاب یافته است. مطالعات تطبیقیِ اقتباس برپایة مقایسة فیلمهای اقتباسی با منابع ادبی صورت میپذیرند و در ایران به این شکل دستهبندی می‌شوند: آثاری که به‌صورت انفرادی و مستقل به مسئلة اقتباس پرداختهاند؛ آثاری که با اهتمام نهاد فرهنگی- هنری یا مؤسسة سینمایی گردآوری شدهاند؛ آثاری که ظرفیتهای آثار ادبی را برای تبدیل به فیلم‌نامه و فیلم بررسی و بر یکی از سه عنصر «روایی»، «سبکی» و «روایی- سبکی» تأکید کردهاند؛ آثاری که با نگرههای سینمایی به نقد متون پرداختهاند؛ اظهارنظرهای کوتاه و پراکنده که در کتابهای تاریخ سینما نوشته شده یا در مصاحبههای مطبوعاتی آمدهاند. بررسی روش مطالعه و نوع دریافتهای این پژوهشها نشان میدهد میتوان مطالعات تطبیقیِ اقتباس را نوعی نقد تلقی کرد که درصورت انسجام و سامان‌دهی، تخیل سینمایی را چه اقتباسی چه اصلی، توسعه میدهد.
The comparison between films and literary sources is the base of comparative studies in adaptation. These writings can be divided as: the books or theses wrote independently and by one author; the collection of essays which controlled by a cultural foundation or a company of cinema; the researches that analyze literary works by the view of “narrative elements”، “stylistic elements” and “stylistic & narrative elements”; the works which critic literature according to cinema criticism. Dispersed and short comments in newspapers. All of these studies are kind of literary criticism because of new conception by new methods.
خلاصه ماشینی:
مطالعات تطبیقی اقتباس برپایة مقایسة فیلمهای اقتباسی با منابع ادبی صورت میپذیرند و در ایران به این شکل دستهبندی می‌شوند: آثاری که به‌صورت انفرادی و مستقل به مسئلة اقتباس پرداختهاند؛ آثاری که با اهتمام نهاد فرهنگی- هنری یا مؤسسة سینمایی گردآوری شدهاند؛ آثاری که ظرفیتهای آثار ادبی را برای تبدیل به فیلم‌نامه و فیلم بررسی و بر یکی از سه عنصر «روایی»، «سبکی» و «روایی- سبکی» تأکید کردهاند؛ آثاری که با نگرههای سینمایی به نقد متون پرداختهاند؛ اظهارنظرهای کوتاه و پراکنده که در کتابهای تاریخ سینما نوشته شده یا در مصاحبههای مطبوعاتی آمدهاند.
پژوهش‌های انجام‌شده را از چند منظر میتوان دستهبندی کرد: رساله‌هایی که به قلم کارشناسان سینما یا پژوهشگران ادبیات نوشته شدهاند؛ آثاری که به‌طور مشخص و مستقل دربارۀ اقتباس ادبی تألیف شدهاند یا تألیف‌هایی که ضمن مباحث سینمایی و ادبی دیگر، از جریان‌های اقتباس سخن گفته‌اند؛ پژوهش‌هایی که در شمار پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی فهرست می‌شوند یا آثاری که در قالب کتاب به‌چاپ رسیده‌اند؛ مقالاتی که در مجله‌های مروری، دورنمایی از وضعیت موجود به‌دست داده‌اند یا مقالاتی که با پای‌بندی به مبانی تحقیقات دانشگاهی در مجلات علمی- پژوهشی یا علمی- ترویجی قرار گرفته‌اند؛ تحقیقاتی که آثار ادبی را قبل از تبدیل شدن به فیلم از دیدگاه ظرفیتهای نمایشی و تصویری بررسی کردهاند یا پژوهش‌هایی که آثار سینمایی و ادبی را پس از تولید فیلمهای اقتباسی نقد کردهاند؛ و مانند آن.
آثاری که به‌صورت انفرادی و مستقل به مسئلۀ اقتباس پرداختهاند این آثار اغلب به قلم صاحب‌نظران رشتۀ سینما نوشته شدهاند و شکل پیشین برخی از آن‌ها رساله‌های دانشگاهی بوده است؛ مانند اقتباس ادبی در سینمای ایران اثر شهناز مرادی کوچی (1368) و اقتباس برای فیلم‌نامه از محمد خیری (1368 و چ2: 1384).
(
, 
, 
)
