چکیده:
این مقاله مسئله مطرحشده در آیات اهل ذکر را بررسی میکند. آیهٔ 43 نحل و 7 انبیا، به مخاطبان دستور داده است مطلبی را از اهل ذکر بپرسند. در تعیین مخاطب، پرسش، پرسشگر و پاسخگو، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. مسئلهٔ تاملبرانگیز، تبیین مراد از اهل ذکر است. پرسششونده کیست؟ اهل کتاب یا آگاه به تاریخ پیشینیان؟ اهل قرآن؟ امامان معصوم؟ یا اهل علم و دانش؟ استناد هر مفسری، ظاهر و سیاق آیات و روایات واردشده در این زمینه است. روایات، به چند دسته تقسیم میشود: 1. دربارهٔ شان نزول؛ 2. درباره بیان مقصود از اهل ذکر؛ 3. روایات منحصرکننده اهل ذکر در امامان. مفاد احادیث دسته سوم با ظاهر و سیاق آیات و مورد نزول، تنافی دارد. رفع ید از دو یا یک طرف تنافی، به هیچ وجه جایز نیست. بسیاری از مفسران برای حل مسئله بهراحتی دسته سوم را کنار گذاشتهاند. در مقابل، برخی دیگر ظاهر و مورد نزول را نادیده انگاشتهاند. اما راهحل صحیح مسئله با برگزیدن نظری جامع بین ادله مربوط است. یعنی فقط از اطلاق حصر در روایات دسته سوم صرف نظر میشود، نه اصل حصر. مطابق این نظر، اهل بیت برترین مصداق اهل ذکرند و حصر آنان، نسبی است. مقتضای قواعد تفسیر و قوانین حل تعارض بین ادله همین نظر است.