نظریه اعتباریات به مثابه فرانظریه اجتماعی نزد علامه طباطبایی و محقق عراقی مقاله

در این نوشتار سعی داریم نظریه اعتبار و مفاهیم اعتباری را در نگاه اندیشمند‌انی چون محقق عراقی و علامه طباطبایی به هدف به دست آوردن یک فرانظریه اجتماعی به نمایش بگذاریم. این نظریه توانایی تبیین هستی‌شناختی پدیده‌های رفتاری انسانی، اعم از پدیده‌های فردی و اجتماعی را داراست. با این وصف، تمرکز بیشتر این مقاله بر حیث اجتماعی این نظریه است. این مهم آنگاه میسر می‌شود که ما شناختی از دسته‌بندی‌های موجود نزد فیلسوفان و متفکران به‌‌دست آوریم تا بدان واسطه مشخص کنیم پدیده‌های اجتماعی ذیل کدام تقسیم‌بندی می‌گنجند. به نظر محقق عراقی هنگام اعتبار فروشنده و خریدار، مصداقی به حمل شایع از هویت اعتباری ـ برای مثال ملکیت ـ پدید می‌آید که موجب می‌شود بتوانیم مفهوم ملکیت را از آن هویت اعتباری پدیدآمده، اخذ کنیم. این هویت اعتباری نوپدید، همان واقعیت اجتماعی خرید و فروش است که ناشی از کنش اجتماعی است. علامه طباطبایی با کاوشی فلسفی در بنیادهای اعتبار، نسبت آن را با عقل عملی و اراده انسانی برقرار می‌‌کند و از این طریق اصول روش‌‌شناختی اعتبار و نحوه تحقیق را درباره اعتباریات هویدا می‌‌سازد. چنین کاوش‌‌هایی از طرف علامه، نظریه کلان اجتماعی را در خصوص واقعیت‌‌های اجتماعی به نمایش می‌‌گذارد و پرتو نوری بر نظریات محققان اصولی مانند محقق عراقی می‌‌افکند.

The author tries to present the theory of conventionality advocated by thinkers like Muhaqqiq Iraqi and Allama Tabatabaei in a way that leads to a social theory capable of ontologically explaining human behaviors whether individual or social. The article however gives more attention to the social aspect of the theory. We cannot attain this goal unless we are familiar with the classifications made by philosophers. The familiarity with this classification helps us determine which category the social phenomena belong to. According to Iraqi when we consider the concepts of 'seller' and 'buyer' an objective instance of a considered identity (for example ownership) emerges which enable us to derive from them the concept of ownership. This newly obtained considered identity is the social reality of buying and selling which arise from a social act. Making a philosophical investigation about the foundations of consideration، Allama Tabatabaei creates a link between consideration and human will shedding thus light on the psychological elements of consideration and the methodology of making a research on considered things. Such inquiries by Allama bring to light his theory concerning social facts and the theories presented by usuli scholars like Muhaqqiq Iraqi.

"معرفی ، شرح و تفسیری جامع از نظریه اعتباریات علامه طباطبایی روشـن خواهـد کرد که : منشأ ایجاد این مفاهیم در دستگاه معرفت چیست ؟ این دسـت مفـاهیم عهـده دار تبیین چه اموری هستند؟ و به تعبیری دیگر، هویتی که از آنها حکایت مـی کننـد، از کـدام دست هویات هستند؟ این مفاهیم چگونه کثرت پیدا کرده و چرا در موقعیت های زمانی و مکانی مختلف دگرگون می شوند؟ عامل واحدی که این دست مفاهیم را می سازد و به تبـع عامل واحدی که افعال اعتباری را انجام می دهد، چیست ؟ روش یـا روش هـای شـناخت مفاهیم و امور اعتباری کدام است ؟ این همه در کنار این مهم است کـه نظریـه اعتباریـات علامه طباطبایی قادر است پرتو نوری بر نقاط ابهام بسیاری از متفکـران اصـولی بینـدازد؛ بدین ترتیب که با روشن کردن مبانی فلسفی فرایند اعتبار، نشان دهد نقاط قوت و ضـعف هریک از متفکران گذشته در چه اموری بوده است و در نهایت با ارائه اسلوبی برای بحث درباره اعتباریات ، راه را برای اظهارنظرهای مبهم و خارج از بحث ببندد. ایـن روش بدین معناست که اگر بخواهیم درباره اعتباریات مطالعه علمی کنیم ، نمی توان کـار تحقیـق علمی را بدون توجه به نتایج عملی و هویات خارجی تشکیل شده از آنها پیش بـرد؛ زیـرا از جمله ویژگی های اعتباری که موجب می شود اموری واقعی باشند، این است کـه منشـأ آثار هستند."