چکیده:
گاهنگاری تپه ی موسوم به هگمتانه، همواره مورد مناقشه باستان شناسان بوده است. محمدرحیم صراف، اولین کاوشگر ایرانی تپه ی مذکور، 12 فصل به طور متناوب از سال 1362 تا 1379 هـ.ش. در این تپه به کاوش پرداخت، و همواره دو سوال اساسی را مدنظر داشت: 1. گاهنگاری تپه؛ 2. ماهیت کاربری. صراف، در طی سال های کاوش خود و پس از آن، نتوانست جواب روشنی برای این دو سوال بیابد. پس از وی آذرنوش، از سال 1383 تا 1387 هـ.ش. چهار فصل در این تپه به کاوش لایه نگاری پرداخت و توانست جواب یکی از این سوالات را روشن کند. این تحقیق، در راستای یافتن پاسخی روشن برای نخستین سوال (گاهنگاری تپه)، با استناد به نتایج آزمایش رادیوکربن و گرمالیان صورت گرفته است. در همین راستا، ابتدا مدارکی که برای تاریخ گذاری نسبی محوطه مورد استناد قرار گرفته، بازبینی شده؛ سپس نتایج حاصل از آزمایش گرمالیان مرور شده؛ و در نهایت، آخرین نتایج آزمایش رادیوکربن ارائه شده است. دور دوم کاوش های باستان شناختی با هدف «آشکار ساختن توالی لایه شناختی و گاه شناختی محوطه، یعنی تلاش برای ابهام زدایی» انجام شد. در این دور از کاوش ها، با رویکردی لایه نگارانه به مطالعه ی دقیق لایه ها و شناخت توالی و تعیین قدمت آن ها پرداخته شد، و در همین راستا 15 نمونه ی سفال و آجر در بخش سال یابی گرمالین پژوهشکده حفاظت و مرمت تاریخ گذاری شد، و 9 نمونه زغال و استخوان در آزمایشگاه تحقیقاتی باستان شناسی و تاریخ هنر دانشگاه آکسفورد، مورد آزمایش رادیوکربن قرار گرفت؛ نتایج آزمایش گرمالیان در دومین دور کاوش مبین شکل گیری الگوی شاخص معماری تپه هگمتانه در بازه ی زمانی 58 تا 358 م. است، در نتیجه ی صحت آزمایش های گرمالیان دور نخست را نیز تایید می نماید. نتایج آزمایش رادیو کربن در سومین فصل از دور دوم کاوش ها نیز، بیانگر شکل گیری الگوی شاخص معماری تپه هگمتانه در بازه ی زمانی 227 تا 68 ق.م. است؛ علاوه بر این، مقایسه سفال های به دست آمده از لایه های نمونه برداری شده نیز، نتایج آزمایش های گرمالیان و رادیوکربن را تایید می نماید.
خلاصه ماشینی:
"صــراف ، نتایــج به دســت آمــده از آزمایــش گرمالیــان را به شــرح جــدول شــماره ١ اعــلام نمــوده اســت ؛ چنان چــه از نتایــج ایــن آزمایــش برمیآیــد، ٤ نمونـه از ٥ نمونـه ی آزمایـش شـده را میتـوان بـه دوره ی اشـکانی منتسـب دانسـت و تنهـا یکــی از نمونه هــا (نمونــه ی شــماره ٣) شــامل آجــری به دســت آمده از معبــر ورودی کارگاه مرکـزی را میتـوان بـه قـرون اولیـه اسـلام منتسـب نمـود؛ امـا صـراف ، بـا اسـتناد بـه تذکـر «بحرالعلومـی»، در گـزارش آزمایشـات خـود مبنیبـر احتمـال بـروز خطـا و بـالا رفتـن درصـد خطـا در محاسـبات ، به دلیـل بسـته بندی نامناسـب و عـدم امـکان اندازه گیـری رطوبـت نسـبی و مطلــق نمونه هــا اشــاره نمــوده و در ادامــه آورده اســت : «مــا هــم بــا اعــلام نظــر ایشــان موافقیــم ، چراکــه بررســی آزمایشــات مذکــور نشــان میدهــد کــه خمــره ی ســفالی مکشــوف در یکـی از اطاق هـای کارگاه مرکـزی بـا قدمـت ١٦٠ + ٢١٨٠ سـال ، قدیمیتـر از قدمـت آثـار معمـاری شـهر باسـتانی (١١٨٤-١٨٣٠ سـال پیـش ) اسـت » (همـان : ١٥٣).
. (1113 :1385 بــا این حــال ، طــی کاوش هــای لایه شــناختی تپــه ی هگمتانــه بــه سرپرســتی مســعود آذرنـوش ، ١٥ نمونـه (اعـم از آجـر و سـفال ) جهـت انجـام آزمایـش گرمالیـان بـه پژوهشـکده حفاظـت و مرمـت ارائـه شـده اسـت (جـدول ٣) کـه نتایـج آن در «گـزارش فصل سـوم کاوش » (آذرنــوش ، ١٣٨٥) آمــده اســت ؛ ظاهــرا نمونه بــرداری در ایــن فصــل بینقــص بــوده اســت ١٤ و در پــی آن ، نتایــج اندازه گیــری درصــد رطوبــت دو نمونــه از آجرهــای ارســالی کــه به صــورت وزنـی بـا اسـتفاده از آون ، تـرازو و دسـیکاتور، به دسـت آمـده به شـرح جـدول شـماره ٢ اعـلام نمـوده اسـت ."
(
, 
, 
)
