چکیده:
در این مقاله نظارت و کنترل اجتماعی در اسلام بعنوان یکی از فرایندهای مهم در جلوگیری از کجروی های و نابهنجاری، با توجه به جهان اجتماعی مورد نظر اسلام که عبارتند از جهان رودرو، جهان معاصرین، جهان اسلاف، جهان غیر مادی، باز تعریف شده است. در این مقاله با بهره گیری از منابع اسلامی(قرآن و حدیث) قلمروهای چهارگانه بخصوص قلمرو غیرمحسوس در جامعه اسلامی ترسیم شده است. بر اساس تعریفی که از جهان های اجتماعی در جامعه اسلامی وجود دارد. هنجار، مخاطبان (منحرفان)، ضمانت های اجرایی و عاملان و مجریان کنترل اجتماعی تعریف ویژه ای پیدا می کنند. نه تنها موارد مذکور به عناصر غیر محسوس تعمیم می یابد بلکه عناصر محسوس این موارد نیز رنگ و بوی جدیدی بخود می گیرند. تاثیر این نوع نگرش موجب کارآمدتر شدن نظارت و کنترل اجتماعی در جامعه اسلامی می گردد.
خلاصه ماشینی:
"مسلما باور به حضور و آگاهی خداوند نسبت به اعمال و رفتار و حتی نیات انسان ها و باور به حسابرسی و مجازات آنها از طرف خدا باعث میشود کنترل اجتماعی در جوامع مسلمان به صورتی متفاوت با جوامع غیر دینی مطرح گردد.
از طرفی بعنوان ارائه دهنده ارزش ها، هنجارها و ضمانت های اجرایی و فرستنده پیامبرانی که یکی از وظایف مهم ایشان کنترل جامعه است مطرح میباشد و از طرف دیگر خود به عنوان مجری و عامل کنترل اجتماعی در جامعه اسلامی قلمداد میشود.
در جامعه اسلامی با نفی هرگونه حق کنترلی برای کافران نسبت به افراد با ایمان اجازه داده شده است در قالب امر به معروف و نهی از منکر در فرایند کنترل اجتماعی مشارکت کنند.
در صورتی که افراد با ایمان (امر به معروف و نهی از منکرکنندگان ) بدانند در صورت اقدام به کنترل جامعه ی خویش ضرر قابل توجهی به آنها وارد خواهد شد، مشارکت در این فرایند بر آنها لازم و بلکه در مواردی جایز نخواهد بود (آیت الله خمینی، ١٣٧٠ش ، مسئله ٢٧٩١).
عاملان امر به معروف و نهی از منکر (افراد با ایمان ) در قالب جهان رودرو و معاصرین و با استفاده از اکثر ضمانت های اسلام به کنترل جامعه اسلامی میپردازند.
مسلمانان تحت تأثیر اعتقاد به جهان های غیر محسوس که خداوند را به عنوان عنصری واقعی که شاهد و ناظر بر اعمال و رفتار ما است و بر مجازات و پاداش انسان ها توانا است مطرح میکند، خداوند را به عنوان عامل کنترل محسوب میکنند و قرآن را بعنوان کلام خدا، مبین نقش کنترلی خدا در جامعه قلمداد میکنند."