چکیده:
چیستی ملکوت و مسائل مرتبط با آن،محل بحث مفسران و قرآن پژوهان بوده است.منشا آن آیات 83 یس،88 مومنون،75 انعام و 185 اعراف است که به صراحت از ملکوت سخن گفته است،همین امر سبب به وجود آمدن دیدگاه های گوناگونی درباره ملکوت شده است.مقاله حاضر در تلاش است«چیستی ملکوت»و مسائل مرتبط با آن را،نخست از منظر آیات قرآن بررسی نماید و سپس به تبیین و بررسی مهم ترین دیدگاه ها در این زمینه بپردازد.در تفسیر ملکوت سه دیدگاه در میان مفسران مطرح است،ملکوت جنبه عمومی شهود است،ملکوت امر باطنی است و ملکوت مقام قرب مختص به اولیای الهی است.دیدگاه دوم،افزون بر ارائه تفسیری روشن،جامع و قابل حمل بر آیات ملکوت،با در نظر گرفتن معنای عینی برای واژه ملکوت از حمل آن بر معنای اعتباری جلوگیری نموده است.از نگاه این دیدگاه،ملکوت امری باطنی در نظام عرش الهی است که از آن به چهره انتساب اشیاء به خدای متعال به لحاظ ارتباط تدبیری میان آنها تعبیر می شود و با مفاهیم امر الهی،هدایت،امامت،یقین و عرش مرتبط است.
خلاصه ماشینی:
"(مطففین / 21 ـ 18) طباطبایی، همان: 244 ـ 242) قسم سوم ملکوتی که خدا از همه انسانها میخواهد در آن نگریسته و تفکر کنند؛ اکثر مفسران آن را به توجه و تفکر بشر در نظام آفرینش آسمان و زمین تفسیر میکنند، این دیدگاه به شکل وسیعی در تفاسیر متقدمین ملاحظه میشود (طوسی، بیتا: 5 / 44؛ ثعلبی، 1422: 4 / 312؛ رازی، 1408: 7 / 342؛ طبرسی، 1360: 10 / 125؛ جرجانی، 1377: 3 / 298) صاحبان دیدگاه، بر این باورند که ملکوت عبارت است از عجایب آسمانها و زمین و هر آنچه ما بین این دو است، از جمله خلقت آسمانی است به این سترگی و اقامه آن بدون هیچ ستونی که قابل مشاهده باشد، آراستن آن به ستارگان و ماه و خورشید و ...
فخر رازی یافته نخست را نیز به شکل کلی مطرح کرده است، وی در مسئله «چگونگی دلالات خدا بر بندگانش را، به صفات و ذات و تدبیرش در هستی» مبنای «استفاده از واژگان و ترکیبهای رایج در محاورههای عرفی» اتخاذ کرده است، سپس بر اساس همین مبنا، بسیاری از آیات را که بیانگر افعال و تدبیر خدا بر هستی است مانند ملک، سلطنت، استیلاء، ریاست، سلطنت و دیگر تعبیرهای مشابه آنها را به تفسیر میگذارد (رازی، 1420: 5 / 270 به نقل از: کلانتری، 1392: 17 و 18) پس دیدگاه فخر رازی، بیانگر نوعی روشمندی در گفتار قرآن میتواند محاسبه شود، بدین صورت که، هرگاه خدا با توصیف صفات و ذات و تدبیرش در هستی، قصد دارد بندگانش را هدایت نماید، از واژها و ترکیبهایی استفاده میکند که میان مردم رایج است، از جمله همین اصطلاح ملکوت (برگرفته از ملک) چرا که استفاده از این ترکیبها سبب استقرار عظمت الهی در قلوب بندگانش خواهد شد، البته مشروط به اینکه هیچ تشبیهی میان خالق و مخلوق صورت نگیرد و علم حاصل از این ترکیبها، آن گونه که برای آدمیان رایج است، نسبت به خدای متعال متصور نگردد."