چکیده:
تردیدی نیست که در ساحت معارف دینی، مباحث عرفانی و اخلاقی در ارتباط متقابل با دیگر معارف، نقش مهمی دارد. به ویژه آنکه مباحث اخلاقی و عرفانی در طهارت روح آدمی و سعادت نفس انسانی سهم بالایی دارند. بر همین اساس، عارفان اسلامی و متخلقان به اخلاق الهی در طول تاریخ، دست به تالیف آثاری زده اند تا شیوه طهارت و تقویت روح و نیز اصلاح و ترقی نفس در منازل سلوکی را به سالکان بیاموزند. در این زمینه، کتاب «منازل السائرین» خواجه عبدالله انصاری و نیز کتاب «اوصاف الاشراف» خواجه نصیرالدین طوسی از ویژگی هایی خاص برخوردار است که آن دو را از دیگر تالیفات ممتاز می سازد. بدین روی، مقاله حاضر در پی بررسی این دو کتاب مهم در حکمت عرفانی عملی و اخلاق عرفانی است؛ ابتدا به ویژگی های دو مولف و سپس به امتیازات دو تالیف و در آخر، به ارزیابی آن پرداخته و قوت و ضعف هریک را بررسی کرده است.
خلاصه ماشینی:
هرچند تألیفات متعددی در طول تاریخ نگاشته شده و به منظور تهذیب و تزکیه روح و نفس انسانی بر تمام سالکان و عارفان عرضه شده، لیکن کتاب منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری و کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیرالدین طوسی از جایگاه خاصی برخوردار است.
خواجه عبدالله کتاب دیگری در همین زمینه دارد به نام صد میدان که به زبان فارسی نوشته است، البته با این تفاوت که 51 منزل آن با منازل السائرین مشترک و 49 منزل آن متفاوت است (فرهادی، 1361، ص 4).
کتاب منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری و کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیرالدین طوسی، هر دو در باب اخلاق عرفانی و حکمت عرفانی به رشته تحریر درآمده و هر دو از مبانی عرفان عملی در روش تبیین و تألیف بهره برده اند.
کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیرالدین طوسی به زبان فارسی نیز نوشته شده و به همان روش اخلاق عرفانی و عرفان عملی در تبیین مقامات و منازل سیر و سلوک به ارائه مباحث پرداخته است.
البته این اشکال بر خواجه نصیرالدین در کتاب اوصاف الاشراف نیز وارد است، به اینکه ایشان نیز «تقوا» را یکی از مقامات مطرح کرده، درحالی که تقوا و ورع از مقامات نیست و باید در تمام مراحل و منازل همراه سالک باشد.
نتیجه گیری بی شک، دو کتاب منازل السائرین و اوصاف الاشراف از منابع مهم در اخلاق عرفانی و عرفان عملی به شمار می آید و هر دو دارای ضعف ها و قوت هایی است که به برخی از آنها اشاره شد.